جۆرێک کەڕوو ژەنگ بە زێڕ هەڵدەهێنێت

بە گوێرەی هەواڵێک  کە هەواڵدەریی ئاسۆشیەتد پرێس ی ئوسترالیا بڵاوی کردووەتەوە، ئەنجامی توێژینەوەیەک  هێز و توانای کەڕوو نیشاندەدات لە داڕزاندنی توخمە جیاوازەکاندا و گێڕانەوەیان بۆ باوەشی دایکە زەوی بە رێگایەکی سروشتی. 

توێژینەوەکە دەریخستووە کە لە ئوسترالیا جۆرێک کەڕوو دۆزراوەتەوە کە دەتوانێ زێڕ ئۆکسیدایز بکات؛ واتە دەتوانێ زێڕ ژەنگاوی بکات.  کەڕووەکە پێکهاتەیەکی کوڵکنی پەمەیی رەنگە، کە گەرد و تۆزی زێڕلە دەوری خۆی کۆدەکاتەوە و دەیکات بە خاک.   ئەو کەڕووە پێیدەگوترێت فوزاریوم ئۆکسیسپۆروم.  زانایان پێیانوایە کە کەڕووەکە ئەو گەردە زێڕانە لە رێگەی رژاندنی ماددەگەلێکی کیمیایی بە سەرکانزاکاندا، بەدەستدەهێنێت.  واتە ماددە کیمیاییەکان لەگەڵ ئەو کانزایانە کە لە خاکەکەدان کارلەیەکتری دەکەن و زێڕەکە دروستدەبێت.  دووای ئەوە، کەڕووەکە خۆی زێڕەکە دەفەتێنێت و دەیکاتەوە بە خاک.  پێشتر دەرکەوتبوو جگە لە بەکتریاکان، کەڕوویش دەتوانێ کانزاکانی وەک مس، فافۆن، ئاسن و مەنگەنیز ژەنگاوی بکات؛ بەڵام ژەنگاویکردنی زێڕ نەبینرابوو. ئەم دۆزینەوەیە ئاستی بەرزی هێز و توانستی کەڕوو نیشاندەدات لە داڕزاندنی توخمە جیاوازەکاندا و گێڕانەوەیان بۆ باوەشی دایکە زەوی بە رێگایەکی سروشتی.

سەرچاوەکان

لایڤ ساینس

دە ساینتیست

کارگی دەرمانی لە دەرمانی نەریتیی چینی دا

کوارگی دەرمانی لە سەردەمانی دێرینەوە لە دەرمانی نەریتیی چینی دا بەکارهێنراوە. وەک سەرچاوە چینییەکان باسی

دەکەن ماوەی ٣٠٠٠ تا ٧٠٠٠ ساڵە کە قارچک لە دەرمانی نەریتیی چینی دا سوودی لێوەردەگیرێت.  شین نۆنگ بێنکاو جینگ کۆنترین لیزگەی دەرمانە کە ٣٦٥ ماددەی لە خۆ گرتووە بۆ چارەسەری نەریتی و دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ٢٩ی پێش زایین.  لیزگەکە ژمارەیەک کارگی دەرمانی لە خۆ دەگرێت؛ لە نێویاندا کوارگی گانۆدێرما لوسیدیەم جێیدەگرێت کە بە زمانی چینی پێیدەڵێن لینگ جی؛ بە ژاپۆنی پێیدەڵێن رەیشی یا مانێنتاکی.

شین نۆنگ کە لە بنەماڵەی تانگ بووە و ساڵانی ٦١٨-٩٠٧ ژیاوە، ئیمپراتۆرێکی ئەفسانەیی چینی بووە؛ گوایە داهێنەری کشتوکاڵ و چارەسەری رووەکی، رۆژژمێری چینی، دەرزی ئاژنین و داخکردن بووە.  گوایە شین نۆنگ لەشی لە شێوەی مار بووە و سەری لە شێوەی گا؛ واتە جووتێک شاخ\قۆچی لە سەری روواوە.

چارەسەری نەخۆشیی هەنگ بە کوارگ\قارچک

کارگ ئەو بوونەوەرەیە کە هەندێ لە خەسڵەت و تایبەتمەندییەکانی لە رووەک  دەچێت و هەندێکیش لە ئاژەڵ.  هەندێ خەسڵەت و سیفەتیشی هەیە کە تایبەتە بەخۆیەتی و لە هیچکام لە ئاژەڵ و رووەکدا بەدینەکراوە.  هەرچەندە لە رووی زانستییەوە ئەم ووتانەی ئێمە سەلمێندراوە، بەڵام بۆ بەرچاوڕوونی و ئاگاداریی خوێنەران ئاماژە بە چەند نموونەیەک دەکەین: 

١- کارگ هەرچەندە بە روواڵەت وەک رووەک  دەڕوێت، بەڵام لە کاتی هەناسە هەڵکێشاندا وەک مرۆڤ ئۆکسجین هەڵدەمژێت و دووەم ئۆکسیدی کاربۆن دەردەدات.

٢- کارگ بە پێچەوانەی رووەک بۆ گەشەکردن و رووان پێویستیی بە تیشکی خۆر نییە و ئەو رەنگەی هەیەتی لە و نشیمەنە وەریدەگرێ کە لەسەر دەڕوێت.

٣- ئەو کوارگەی کە ئێمە بەچاو دەیبینین یا دەستی لێدەدەین و دەیخۆین میوەیە؛ واتە بەری بوونەوەرێکی ترە کە پێیدەگوترێت (مایسیلیەم) یا ریشاڵ.  ریشاڵ لە تاریکی و لە هەوایەکی نمناکدا گەشەدەکات و دواتر بەردەگرێت، کە بەرەکە پێیدەگوترێت کارگ\قارچک\ هەڵچ.

٤- کارگ هەرچەندە مێشکی نییە بەڵام وەک مرۆڤ توانای فێربوونی هەیە.  مرۆڤ دەتوانێ کارگ فێربکات کە لە کوێ بژیێت و خۆراکی خۆی لە چی دابین بکات.

٥- کارگ تاکە بونەوەرێکە کە دەتوانێت پلاستیک لەبەریەک هەڵوەشێنێت و لە ناوی ببات، بێ ئەوەی زیان بە بوونەوەرکانی دی، ئاو، هەوا یا خاک بگەیەنێت؛ کە تا ئێستا نە مرۆڤ و نە رووەکەکان ئەم توانستەیان نەبووە.

با بگەڕێینەوە سەر کرۆکی باسەکە کە نەخۆشییە هەنگە.  لەم ساڵانەی دوواییدا کەڕووزانی بەناوبانگ پۆڵ ستەیمێتس سەرنجی دایە سەر نەخۆشییەک کە تووشی هەنگ دەبێت و ساڵانە میلیۆنان هەنگ بەم نەخۆشییە تیادەچن و زیانێکی زۆر بە هەنگەوانان دەگات.  نەخۆشییەکە بەجۆرێکە کە گەرا یا ساواکانی هەنگ لە شانەکاندا دەمرن، هەروەها هەنگی پێگەیشتوویش کاتێک کە تووشی دەبێ پەکی دەکەوێت و توانای فڕینی نامێنێت.  دوای ماوەیەک هەموو شانەکە یا پوورە هەنگەکە قڕی تێدەکەوێت.  زانایان ساڵانێکە کار لەسەر ئەم نەخۆشییە دەکەن و هەوڵی زۆریان بۆ داوە بەڵام بە ئەنجامێکی وا نەگەیشتوون کە نەخۆشییەکە بنبڕ بکرێت. 

لەم بارەیەوە پۆڵ ستەیمێتس گوتی شتێکی سەیرە لە کاتێکدا کە ئێمە دەچینە سەر مانگ و مارس و لەوێ توێژینەوە و کۆڵینەوە دەکەین، کەچی لێڕە لەسەر زەوی بەدەست نەخۆشیی هەنگەوە داماوین... هەربۆیە دەستی کرد بە تاقیکردنەوە و ئەزموون لەسەر نەخۆشییەکە  بە بەکارهێنانی جۆرێک کارگ کە هەنگ دەکوژێت.  لە ئەنجامی تاقیکردنەوەکان بۆی دەرکەوت کە ئەو قارچکە تەنیا بێچووە هەنگەکان دەکوژێت و کار لە هەنگە پێگەیشتووەکان ناکات.. لە درێژەی ئەزموونەکانی دا سەرکەوت کە دەرمانی ئەو نەخۆشییە بدۆزێتەوە کە چەندین ساڵە هەنگەوانان بە دەستییەوە داماون.  ئەو  دەڵێ جۆرێک کوارگ کە لەسەر درەخت دەڕوێت و دەیڕزێنێت، دەتوانێت ئەو زیندەوەرە بکوژێت کە دەبێتە هۆی نەخۆشی هەنگەکان و لەناوچوونیان.

سەرچاوە:
 دیسکەڤەر مەگەزین
ساینس دەیلی
وایەرد
نەیچەر
بایۆنیر

مێرووکوژی سروشتی

یەکێک لە گەورەترین کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنەری دەرمانە کشتوکاڵییەکان کۆمپانیای (مۆنسانتۆ)یە کە زۆرینەی بەرهەمکانی پێکهاتەی کیمیاییان تێدایە و هەروەها زانستی دەسکاریکردنی جینەتیکیان تێدا بەکاردەهێنرێت.  بە بەڵگە سەلمێندراوە کە بەرهەمەکانی مۆنسانتۆ دەبنە هۆی کوشتنی رووەکە سروشتییەکان و هەروەها دەبنە هۆی نەخۆشیی شێرپەنجە و نەخۆشییەکان جەرگ لە مرۆڤدا.
پۆڵ ستەیمێتس کەڕووزانی بەناوودەنگی جیهانی کە ماوەی چل ساڵە لە بوواری کەڕووزانیدا کار و خەبات دەکات، ئێستا بووەتە خاوەنی کۆمپانیایەک بە ناوی (فەنگای پێرفێکتی) کە دەرمانی  مێرووکوژ بۆ چارەسەری نەخۆشیە کشتوکاڵییەکان بەرهەم دەهێنێت.  جیاوازیی مێروکوژەکانی کۆمپانیای فەنگای پێرفێکتی لەگەڵ مێرووکوژەکانی کۆمپانیاکانی دیکە لەوەدایە کە مێرووکوژەکانی فەنگای پێرفێکتی سەداسەد سروشتین و لە کارگ و کەڕوو دروستدەکرێن؛ و هیچ چەشنە زیانێک بە رووەک و مێرووەکانی تر و ژینگە ناگەیەنن.  یەکێک لەو مێرووکژانەی کە دایهێناوە ناوی لێنراوە مێروکوژی زیرەک.  ئەو لە جۆرێک کار بەرهەم هاتووە کە پەلاماری مێرووەکە دەدات، دەچێتە نێو لاشەی مێرووەکەوە و لەوێدا گەشەدەکات و مێرووەکە دەکوژێت و شێوەی مێرووەکە دەگۆڕێت، بێ ئەوەی زیان بە هیج مێروو یا رووەکێکی دەوروبەر بگەیەنێت.  واتە کەڕووەکە وا فێردەکرێت کە تەنیا پەلاماری ئەو مێرووە بدات کە مەبەستە.

سەرچاوە

هێڵتی هۆڵستیک لیڤینگ

(ئێس ئێف دی) یا نەخۆشیی کەڕووی مار

زۆر جۆر ماری جیاواز تووشی ئەم نەخۆشییە هاتوون،

تەنانەت لە دووامین دۆخ دا لە ئەمریکا باس لەوە کراوە 

کە جۆرێک ماری ئاویش تووشی نەخۆشیی ئێس ئێف دی بووە.

ئەو مارەی کە تووی ئەم نەخۆشییە کەڕووینە دەبێت، شێوەی پێستەکەی دەگۆڕێت، لەبەر ئازار و بێزاری، لە شوێنە گشتییەکان دەمێنێتەوە و ناچێیتە پەناگە و کون و کەلێنەوە؛ و بەهۆی ئەوە کە توانای خواردنی کەم دەبێتەوە، کز دەبێت و ناتوانێ خۆی لە سەرما و دوژمنەکانی بپارێزێت.

ئەو  کەڕووەی کە دەبێتە هۆی ئەم نەخۆشییە بریتییە لە ئوفیدایۆمایسیس ئۆفیۆدیکۆڵا(Ophidiomyces ophiodiicola ).  ئەم کەڕووە خۆی لە خاکدا دەژیێت؛ بەڵام لە رێگای رووشانی پێستی مارەکەوە دەگوازرێتەوە بۆ نێو لەشی مارەکە و لەوێدا دەست دەکات بە گەشەکردن.  یان مارێک راستەوخۆ لە مارێکی تری تووشبووەوە دەیگرێتەوە. لە زۆر جۆری ماردا نەخۆشییەکە لە دایکەوە دەگوازرێتەوە بۆ ساواکان.  ئەو جۆرە مارانەی کە بە کۆمەڵ دەژین زیاتر مەترسیی تووشبوون بەم نەخۆشیەیان لەسەرە، تا ئەوانەی بە تەنیا دەژین.

سەرچاوە:

سەرچاوە:

وایەڵد لایف ئێپیدیۆمۆلۆجی لابراتۆری

پڵۆس جورناڵ

سەیج جورناڵ

قارچکی فۆڵیۆتا هایلاندینسیس

فۆڵیۆتا هایلاندینسیس جۆرە کوارگێکە بە زۆری لە ئەمریکا بینراوە.  رەنگی قاوەیی یا قاوەیی کاڵ یا قاوەیی سوورباوە و قەدەکەی تا دە سەنتیمەتر درێژ دەبێت.  کڵاوەکەی بە تایبەتی لە کاتی ساواییدا ماددەیەکی لینجی پێوەیە.  ئەم جۆرە قارچکە دەخورێت و ژەهراوی نییە.
فۆڵیۆتا هایلاندینسیس هێما و هۆکاری زیندووبوونەوە و ژیانەوەیە چونکە لە دوای سووتان و ئاگرتێبەربوونی دارستان و لێڕەوارەکان، ئەم جۆرە کوارگە لەسەر بنەدارە سووتاوەکان کە هێشتا بەشێکیان نەسووتاوە یا لەسەر ئەو خاکەی کە بنەداری تێدایە و بە خەڵووز داپۆشراوە، بەکۆمەڵ دەڕوێت.  لە سەرەتای بەهارەوە تا پاییز بۆی هەیە بڕوێت.  زۆر جار ماوەی دە ساڵ دەخایەنێت تا زیندوودەبێتەوە و سەرهەڵدەداتەوە.  ساڵانێکی زۆر بوو کە زانایانی بوواری کەڕووزانی نەیاندەتوانی وەڵامی ئەم پرسیارە بدەنەوە کە ئایا هاگی فۆڵیۆتا چۆن لە سووتان رزگاری دەبێت و لە دوای ئەو ئاگرە گەورە و بەتینەی لە دارستانەکاندا دەکەوێتەوە، جارێکی تر دەڕوێتەوە دەژیتەوە؟!   وەک دەزانین قەوزە بەهێزترین رووەکە کە توانای زۆرترین خۆڕاگریی هەیە لە بەرامبەر ئاو، ئاگر، سەرما و گەرمادا.  تازەترین توێژینەوەکان دەریانخستووە کە هاگی فۆڵیۆتا و هەندێک  جۆرە کارگی دیکە کە حەزیان لە ئاگرە، لەنێو تەنراوەکانی جۆرەکانی قەوزەدا خۆیان دەشارنەوە و بەمجۆرە لە سووتان رزگاریان دەبێت و دوواتر لە کات و شوێنی گونجاودا دە دەکەنەوە بە بووژانەوە و گەشەکردن و رووانەوە.

سەرچاوە

ساینس ماگ
مەشرووم ئێکسپێرت

کارگ لە بواری پزیشکیدا

کارگ جیا لەوە کە خۆراکێکی ساغ و بەتام چێژە و هیج چەشنە زیانێکی لاوەکیی بۆ تەندروستیی مرۆڤ نییە،  بۆ پاراستن و پاککردنەوەی سروشت و ژینگەیش سوودی زۆری هەیە.  ئەو کۆنە کاغەز و کارتۆنانەی رۆژانە فڕێدەدرێن و ژینگە ئالوودە دەکەن؛ یا ئەو لاسکە گوڵەبەڕۆژە و گەنمە شامی و زوڕات و پەمۆ و قەسەڵی گەنم و جۆ و بەڵمی برنجە، کە زۆرینەی جووتیار و کشتیاران فڕێیدەدەن و ژینگەی پێ ناشیرین دەکەن یا دەیسووتێنن و بە دووکەڵەکەی هەوا ئالوودە دەکەن، یا پاشەرۆکی مەڕ و ماڵات و پەلەوەر کە ژینگە و هەوا ئالوودە دەکات و ئەویش زۆر جار دەسووتێنرێت، دەکرێ کۆبکرێنەوە و بەکاربهێنرێن و بکرێنە نشیمەن بۆ روواندنی کوارگ.  لەلایەکەوە ژینگە پاک رادەگیرێت و لەلایەکی دیکەیش خۆراکێکی پاک و تەندروستی لێوە بەرهەم دەهێنرێت و ئابووریی خێزان و خانەوادە بەهێز دەکات و هەلی کاریش دەڕەخسێنێت.

سوودێکی دیکەی کوارگ کە زۆر گرنگە، لایەنی پزیشکی و دەرمانییە و بەکارهێنانیەتی بۆ چارەسەری نەخۆشی.  کارگ جیا لەوە کە خواردنی دەبێتە هۆی بەهێزکردنی تەکووزی بەرگری لە لەشدا و هەروەها بۆ زۆر چارەسەر یا پێشگیری لە زۆر نەخۆشیی وەک  شەکرە و شێرپەنجە بەکاردەهێنرێت، بکوژێکی چالاکی بەکتریایشە.  بۆ نموونە کاتێک کە کەسێک تووشی جۆرێک هەوکردنی بەکتریازا بووە و بەکتریاکە  هیچ دەرمانێک نایکوژێت یان نازانرێ چ جۆرە بەکتریایەکە، دەکرێ نموونەیەک لە بەکتریای هەوکردنەکە وەربگیرێت و لەسەر قارچک هەوێن بکرێت.  قارچکەکە ئەنزایمێک بەسەر بەکتریاکەدادەڕێژێت و دەیکوژێت و  وەک خۆراک بەکاریدەهێنێت.  ئینجا کوارگەکە خۆی تراوێک دەردەدات کە سەداسەد توانای کوشتن و لەنابردنی بەکتریاکەی هەیە.
لە وانستێکدا سی ژن خواردنی دەرمانی [پلاسیبۆ] و کارگی [هێریسیەم ئێریناسیوس] کە بە زمانی گشتی پێیدەڵێن کارگی [یاڵە ئەسپ]یان لەسەر تاقیکراوەتەوە کە دەرەنجامی ئەرێنیی هەبووە.  ١٤ کەس لە ژنەکان دەرمانی پلاسیبۆیان پێدرابوو؛ ١٢ کەسیشیان  رۆژانە ٢ گرام لە پاڵفتەی کارگی یاڵە ئەسپیان بۆ کرابوویە غورابی و پێیان درابوو.  لە دووای چوار هەفتە دەرکەوت کە ئەوانەی قارچکی یاڵە ئەسپیان خواردبوو ئاستی خەمۆکی و تووڕەیی و هەڵچوونیان دابەزیوە.


سەرچاوە:
دە مایند ئەنڵیشد
ناشناڵ ئنستیتیووت ئۆف هێڵت