باسێک سەبارەت بە کەڕووزانی، بەشی سێهەم
26.11.21
23.11.21
هیوومیک ئەسید
ترشی هیوومیک ترشییەکی ئۆرگانیکە دەوڵەمەندە بە کاربۆن کە لە هیوومەیتەوە بەدەستدەهێنرێت. ماددەیەکی خاسناکی خاکە، پەرە بە بڵاوبوونەوەی کەڕووەکان دەدات و وەک ماددەیەکی بەندی سروشتییە. هەروەها رێگەدەگرێت لە نەمانی خۆرا و ووزە لە خاکدا، و هەروەتر خاک لە ژەهراویبوون دەپارێزێت. پەرەدەدات بە فراوانبوون و بەهێزبوونی رەگ؛ و رێگەدەگرێت لە سووتانی ئەو کاربۆنە سوودمەندە کە بەشێوەی ئاسایی لەگەڵ پیتاوەرەکانی نایترۆجیندایە.
سەرچاوە
مایکۆپڵازما
مایکۆپلازما جسنێکی بەکتریاکانە کە دیوارەخانەی بە دەوری پەردەی خانەوە نییە. ئەم خەسڵەتە وایکردووە کە بە شێوەی سروشتی بەرهەڵستیی ئەو ژیدژانە بکات کە پێکهاتەی دیوارەخانە دەکەنە ئامانج. بۆیان هەیە کە مشەخۆر\مفتەژی بن یا گەندەژی بن. هەندێکیان بیماریزان لە مرۆڤدا، لەوانە مایکۆڵازما نیۆمۆنیا و مایکۆپڵازمان جێنیتاڵیەم. چەشنەکانی مایکۆپڵازمان بجووکترین جۆری خانەی بەکتریایین کە تا ئێستا دۆزراونەتەوە.
سەرچاوە:
مایکۆتا
مایکۆتادەرمانێکی دژەکەڕوو و دژەبەکتریایە بەشێوەی تۆز و کرێم هەیە. بۆ چارەسەریی سووتانەوەی نێوان پەنجەکانی پێ بەکاردەهێنرێت و هەم بەکتریاکان و هەم کەڕووەکانی دەکوژێت. کرێمەکەی بۆ ئالوودەزایی کەڕوویی پێستی و چەند نەخۆشیی تریش بەکاردەهێنرێت.
سەرچاوەکان:
مایکۆسۆرب
مایکۆسۆرب کەڕووژارێکی جەغزگوشادی داهێنراوە ئەو خۆراکە تەواویەرانە پێکەوە پەیوەست دەکات کە لە هەوێنەوە سەرچاوە دەگرن. بۆ ئامادەکردنی مایکۆسۆرب جۆرێکی دیایکراو لە هەوێن لە بارودۆخێکی گونجادا دەڕوێندرێت، کەرتدەکرێت و ناچالاک دەکرێت تا گلوکۆمانی دیوارەخانە جیابکرێتەوە لە باقی خانەی هەوێنەکە. ئینجا گلوکۆمانەکە کاری لەسەر دەکرێت تا توانستەکەی بەرەو ژوور ببردرێت بۆ ئامبازبوون لەگەڵ کەڕووژارەکان. مایکۆسۆرب قووت نادرێت، هەر بۆیە ئەو ژارناکانە کە ئامبازی دەبن لەگەڵ دەردراوەکانی لەش فڕێدەدرێنە دەرەوە.
سەرچاوە:
مایکۆستاتین سوسپێنشن
مایکۆستاتین سوسپێنشن دەرمانێکە بۆ چارەسەری ئالوودەزایی کەڕوویینی ناودەم بەکاردەهێنرێت. نیستاتین ماددەیەکی دژەکەڕووە کە دەتوانەث گەشەی کەڕووەکان پەکبخات. بەڵام پێویستە فەرامۆش نەکرێت کە ئەم دەرمانە بۆ ئالوودەزایی کەرووین لە خوێندا بەکارناهێنرێت. ئەم دەرمانە پێویستە ئەوەندەی پزیشک بۆ نەخۆشەکە دیارییدەکات، هەمووی بەکاربهێنرێت چونکە وازهێنان لە بەکارهێنانی لە نیوەی رێگادا، دەبێتە هۆی ئەوە کە نەخۆشییەکە سەرهەڵبداتەوە.
سەرچاوە:
مایکۆسیس فەنگۆیدس
مایکۆسیس فەنگۆیدس نەخۆشییەکی پێستییە. هەرچەند لە ناوەکەیەوە وا دەردەکەوێت کە نەخۆشیی کەڕوویینە بەڵام لە راستیدا کەڕوویین نییە. سەرەتای دروستبوونی بە نیشانەیەک وەک داڕووشانێکی پێستی دەستپێدەکات. بەرەبەرە زیاد دەبێت، لەوانەی چەند ساڵەک بخایەنەت. لە سەرەتادا وەک بیرۆ و ئەکزیما دەردەکەوێت؛ بەتایبەتی لەو شوێنانەی لەش دروستدەبێت کە بەشێوەی ئاسایی دادپۆشرێن و تیشکی خۆر بەریان ناکەوێت. وردە وردە پەڵەکە ئەستوور دەبێت. لەوانەیە هەندێک جار رەنگی پێستەکە سوور بێتەوە. هەندێک کەس گرێیەک لە بن پێستەکەیاندا دروستدەبێت. تا وایلێدێت کە ژان دەکات و زووخاوی لێوە دێتە دەرەوە. بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەم نەخۆشییە پێویستە پارچەیەک لە پێست جیابکرێتەوە و لە ئەزموونگە بدەوێندرێت.
سەرچاوە:
مایکافەنجین یا مایکامین
مایکامین یا مایکافونجین دەرمانێکی دژەکەڕووە کە بەرەنگاری ئەو ئالوودازییە دەبێتەوە کە بە هۆی کەڕووەوە دروست دەبێت. بۆ چارەسەری ئالوودەزایی زارکولیی کەڕوویین و هەبوونی کەڕوو لە خوێندا بەکاردەهێنرێت؛ و هەروەها دەتوانێت پێشگیری لە دروستبوونیشی بکات. ئەم دژەکەڕووە دەکرێ بۆ منداڵی چوار مانگە تا گەنج و بۆڕواران بەکاربهێنرێت. بۆی هەیە کەسانێک پێی هەستەوەر بن. نیشانەکانی هەستەوەریش بریتین لە تەنگەنەفەسی، هەستکردن بە بوورانەوە، ئاوسانی روخسار، لێوەکان، زمان و گەروو.
سەرچاوە:
مایکۆبەکتریا یا کەڕووەبەکتریا
مایکۆبەکتریا یا کەڕووەبەکتریا یەکێکە لە جسنەکانی ئەکتینۆبەکتریا، خێزانێکی تایبەت بە خۆی هەیە کە پێیدەڵێن مایکۆبەکتریاسیی. لەم جسنە پتر لە ١٩٠ چەشن ناسراوە. ئەمانە بەکتریای شێوە تەلن و چەشنی بیماریزایان تیادایە کە شیردەرەکان تووشی نەخۆشیی زۆر گران دەکەن؛ وەک مایکۆباکتریەم تیوبەرکۆلیسیس کە دەبێتە هۆی نەخۆشیی سیل. هەروەها مایکۆباکتریەم لیکرای کە دەبێتە هۆی نەخۆشیی گولی.
وەک لە بابەتگەلی تردا ئاماژەی بۆ کراوە پێشگری مایکۆ لە زمانی یونانیدا واتە کەڕوو. کاتێک کە دەگوترێت مایکۆباکتریا مەبەست ئەوەیە کە تێ بینی کراوە ئەم بەکتریا کاتێک کە لە سەر چاندی تاقیکاری دەڕوەندرێت بە شێوەی بەکتریایەکی برشوو دەردەکەوێت.
سەرچاوە:
22.11.21
مایکۆجیناکس
مایکۆجیناکس وەک لە ناوەکەیەوە دەردەکەوێت، پێکهاتە سەرەکییەکەی بریتییە لە کەڕوو. دەرمانێکە کە لەژێر چەند ناوێکی جیاوازدا دەفرۆشرێت؛ وەک کڵۆرامفینیکۆڵ، دێکزامتازۆن، مێترۆنیدازۆڵ و نیستاتین
سەرچاوە:
مایکۆجێڵ یا کەڕوولەرزەک
جۆرێکە لە لەرزەک کە کەف دەکات و بۆ پاراستن و پاک راگرتنی پێستی روخسار و سەر بەکاردەهێنرێت.
هەروەها جۆرێکە لە لەرزەک کە لە رەگەکەڕوو دروست دەکرێ و لە کاروباری روواندندا سوودی لێوەردەگیرێت. هاوکاریی رووەک دەدات بۆ دەرکردن و بەهێزکردنی رەگ و ریشە. هەروەها وەک هەتوان بۆ چارەسەری نەخۆشیی سمی ئەسپ بەکاردەهێنرێ
سەرچاوە:
مایکۆهایدراڵین
مایکۆهایدراڵین جۆرە دەرمانێکی دژەکەڕوویە بۆ چارەسەری ئەندامی زاووزێی ژنان بەکاردەهێنرێ. ئەم حەبە جینیکۆڵۆجیکاڵە ماددەیەکی دژەکەڕووی تێدایە لە خێزانی میدازۆڵ. بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشینی مایکۆسیس لە زێی ژناندا بەکاردەهێنرێت. ئەو کسانەی بە میدازۆڵ هەستەوەرن نابێت ئەم دەرمانە بەکاربهێنن.
سەرچاوە:
مایکۆهێربیساید یا کەڕووەگیاکوژ
مایکۆهێربیسایدەکان وەک ماددەیەکی زیندەزانی کاردەکەن و پێکهاتەیەکی ژەهرناک دروستدەکەن کە دەتوانێت دیواری خانەی ئەو رووەکە دەتوێنێتەوە کە کراوەتە ئامانج. بە پێچەوانەی گیاکوژە نەریتییەکان، کەڕووەگیاکوژەکان دەتوانن خۆیان بەرهەم بهێننەوە و بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ لە خاکدا بمێننەوە تا ئەو رووەکانە لەناوببەن کە دووبارە دەڕوێنەوە.
ئەم کارەیش بەرهەمی پێکەوەکارکردنی زانایان و کۆمپانیاکانە کە توانراوە پێکەوە فۆرمیولاگەلی جیاواز و بەرهەمی جیاواز و سەرکەوتوو پێشکەش بکەن.
سەرچاوە:
مایکۆهێرب یا کەڕووگیادەرمان
مایکۆهێرب کۆمەڵێکی تێر و تەواوی قارچکی ووزەبەخشە کە پێکهاتووە لە ١٥ قارچک. ئەم قارچکانە کە بۆ مەبەستی چارەسەری
نەخۆشی یا بەهێزکردنی لەش بەکاردەهێنرێن پێیاندەگوترێت مایکۆهێرب واتە کەڕووگیادەرمان. ئەم قارچکانە بە شێوازی ئاڵەت و بەهارات و رووەکە دەرمانیەکانی تر ئامادەدەکرێن و بۆ چارەسەری بەکاردەهێنرێن. بۆ ئەم مەبەستەیش لە هەندێک ووڵات کۆمپانیای تایبەت بەمەیان کردووەتەوە و وەک پرۆژەی گەورە گەیاندوویانەتە ئاستی بازرگانی.
نەخۆشی یا بەهێزکردنی لەش بەکاردەهێنرێن پێیاندەگوترێت مایکۆهێرب واتە کەڕووگیادەرمان. ئەم قارچکانە بە شێوازی ئاڵەت و بەهارات و رووەکە دەرمانیەکانی تر ئامادەدەکرێن و بۆ چارەسەری بەکاردەهێنرێن. بۆ ئەم مەبەستەیش لە هەندێک ووڵات کۆمپانیای تایبەت بەمەیان کردووەتەوە و وەک پرۆژەی گەورە گەیاندوویانەتە ئاستی بازرگانی.
سەرچاوە:
مایکۆتۆکسین
لە وشەی مایکۆ و تۆکسینی یونانی وەرگیراوە کە بە ماناوی کەڕووی ژەهرین، کەڕووژار دێت. ژەهرێکە بەهۆی ریزەندامەکانی شانشینی کەڕوو بەرهەمدێت و توانستی بیمارکردن و نەخۆشکردنی و کوشتنی هەرکام لە مرۆڤ و ئاژەڵەکانی هەیە. ژەهراویبوون بە ژەهری کەڕوو نیشانەگەلی جیاوازی هەیە و بەگوێرەی جۆرەی ژەهرەکان نیشانەکانیش جیاوازن.
سەرچاوە:
بەکتریای کڵۆستریدیەم بۆتولینوم
هەفت جۆری جیاوازی لێ ناسراوە. لە هەندێک دۆخی دیاریکراودا بۆی هەیە لەسەر خۆراک بڕوێت و ژەهر بەرهەم بهێنێت. بۆتولیزم کە ژەهراویبوونێکی خۆراکیی زۆر بەبڕشتە لە ئاکامی خواردن و قووتدانی خۆراکێکەوە روودەدات کە ئەم بەکتریایە لەسەری رووابێت.
جۆری ئەی، بی و ئێف کە پرۆتینمژن، هاگێک بەرهەمدێنن کە بەرهەڵستیی زۆری پلەی گەرمی دەکات. ئەمانە پرۆتینی خواردەمەنیەکان هەرسدەکەن و بۆنێکی ناخۆش دروستدەکەن کە مرۆڤ هەستدەکات خۆراکەکە گەنیو و گنخاوە. جۆرە پرۆتیننەمژەکانی بی، ئی و ئێف دەتوانن لە هەوای سارددا گەشە بکەن، بەڵام هاگی وا بەرهەم بێنن کە بەرهەڵستی پلەی زۆر نزمی هەوا بکات. ئەمانە هیچ بۆگەن یا بۆدڕنێکیان لێوە نایەت.
جۆرەکانی سی دەبنە هۆی بۆتولیزم لە باڵندە، کیسەڵ، پەز، و ئەسپ دا. جۆری دی لە ئەفریقا و ئوسترالیا دەبێتە هۆی ژەهراویبوونی ئالیکی مانگا و پەز. جۆری جی هیچ چەشنە پەتایەکی لێ نەبینراوە. هاگە ناچالاکەکانی کڵۆستریدیەم بۆتولینوم لە خاک و ئاودا دەبینرێت لە سەرتاسەری جیهان.
لەو کاتەدا کە لە بیچمی هاگدان تەواو بێزیانن؛ گرفتەکە ئەو کاتە ساز دەبێت کە هاگەکە دەترووکێت و دەبێتە میوەدەر یان خانەی چالاک. کاتێک کە خانە میوەدەرەکان پێدەگەن ژمارەیان زۆر زیاد دەبێت و دەسدەکەن بە مردن. کاتێکیش دەمرن ئەو دەمارژەهرێنە بەرهەمدێنن کە دەبێتە هۆی بۆتولیزم.
جۆری ئەی لە جۆرەکانی بی و ئی کوشندەترە. ژەهرەکەی پرۆتینێکە کە دەتوانرێت لە پلەی ٨٢ی سەدیدا بۆ ماوەی دە خولەک لە چالاکی بخرێت. ئەم ژەهرە بۆی هەیە لە رێگەی هەناسەکێشانەوە لەگەڵ خوێن تێکەڵ ببێت؛ هەروەک چۆن لە رێگەی دیواری گەدە و ریخۆڵەکانیشەوە دەچێتە نێو خوێنەوە.
پلەی گەرمیش هۆکارێکی گرنگی تری گەشەکردنێتی. جۆرە پرۆتینمژەکان لە پلەی گەرمای ١٣ تا ٥٠ دا گەشە دەکەن؛ و خێراترین گەشێیان لە پلەی ٣٥ی سەدیدایە. جۆرە پرۆتیننەمژەکان لە پلەی ٤ تا ٣٤ی سەدیدا گەشە دەکەن؛ و لە پلەی ٣٠ی سەدیدا دەگەنە ئەوپەڕی گەشەکردوویی و ژەهراویبوون.
مەرجێکی گرنگی تر بریتییە لە هەبوونی ئۆکسجین. ئەم زیندەندامانە ناتوانن لە ریزەژینگەکەیاندا گەشە بکەن، ئەگەر ئۆکسجینی ئازاد هەبێت. نەبوونی ئۆکسجین ئەو کاتە دێتەپێش کاتێک کە خۆراکەکە قوووبەندکرابێت. ئەگەر خۆراکەکە ئەوەندە گەرم نەکرابێت کە هاگی کەڕووەکەی کوشتبێت، ئەوا هاگەکان لە قوتووەکەدا دەترووکێن و گەشەدەکەن.
21.11.21
بۆتۆکسین
ژەهری بۆتولینوم. ئەم ماددەیە کە بۆ نەهێشتنی چرچ و لۆچی روخسار بەتایبەتی هەنیە و گۆشەی چاوەکان و دەوروبەری دەم بەکاردەهێنرێت، لە رێگەی کفکاندن(ترشاندن)ی جۆرێک بەکتریای بێهەواژی بەرهەمدەهێنرێت کە پێیدەگوترێت (کڵۆستریدیوم بۆتولینوم). ئەم ماددەیە هەر ئەو ژەهرەیە کە لەسەر خۆراکی کۆن دروستدەبێت و کاتێک کەسێک دەیخوات، پێی نەخۆش دەبێت و دەڵێن تووشی بۆتولیزم (ژەهراویبوون بە بۆتولینوم) بووە. دیارە ژەهرەکەی زۆر کوشندەیە و زۆربەی جاران کەسەکە دەکوژێت.
هەر ئەم مادددەیە وەک ماددەیەکی ژەهرناک لە سازکردنی چەکی بایۆلۆژیدا بەکاردەهێنرێت؛ و یەک گرام لەم ماددەیە بکرێتە نێو ئاوەوە دەتوانێت لە ماوەیەکی کەمدا میلیۆنان مرۆڤ بکوژێت. پزیشکەکان بڕێکی زۆر کەم لەم ژەهرە بەکاردەهێنن بۆ چارەسەری گیروگرفتە تەندروستییەکان. بۆ ماوەیەکی دیاریکراو گنج و چرچ و لۆچی روخسار ناهێڵێت. ئەم ماددەیە لەلایەن دەزگای خۆراک و دەرمانی ئەمریکاوە پەسەندکراوە بۆ نەهێشتنی چرچ و لۆچی پێست؛ و نەهێشتنی ئارەقی زۆری بنهەنگڵ و لەپی دەست.
بۆتۆکس لە رێگەی دەرزییەوە و لەلایەن پزیشکی پسپۆرەوە بەکاردەهێنرێت؛ و پێش بەکارهێنانیش گەرەکە پزیشک لەوە دڵنیا بێت کە لەشی نەخۆشەکە ئەم ماددەیە دەپەژرێنێت و پێی هەستەوەر نییە. هەروەها ئەگەر نەخۆشەکە رۆژانە دەرمانی وەک ئاسپرین، بروفین، ئەمینۆگلایکۆساید، ڤیتامین ئی، رۆنی ماسی و شەرابی سوور دەخوات پێویستە بیانوەستێنێت. پێواژۆی ئەم کارە تەنیا ١٥ خولەک دەخایەنێت و لەم ماوەیەدا پزیشک سەرەتا شوێنەکە بە ئاڵکۆڵ\سپرتۆ پاک دەکاتەوە و ئینجا بە هێواشی بۆتۆکسەکە لە رێگەی دەرزییەوە دەزێنێتە ژێر پێست یا ماسوولکەکانی نەخۆشەوە.
شایانی باسە کە کاری بۆتۆکس، پڕکردنەوەی چاڵ و قووڵیەکانی پێست نییە؛ بەڵکوو لە راستیدا ووردە دەمارەکانی ئەو شوێنانە بە جۆرێک سڕ دەکات یا بۆ ماوەیەکی کاتی لاوازیان دەکات و پەکیان دەخات. بۆ وێنە ئەگەر نەخۆشەکە هەنیە\ناوچاوانی چارەسەر کرابێت، کاتێک دەیەوێت ناوچاوانی گرژ بکات و برۆکانی بەرز دەکاتەوە، لەبەرئەوەی دەمارەکانی پەکخراون، چەندی هەوڵی گرژکردنی ناوچەوانی بدات ناتوانێت، هەر بۆیە چرچ و لۆچییەکە دروست نابێت؛ و وا دەردەکەوێت کە لۆچەکان پڕکراونەتەوە.
بەشێوەی ئاسایی نیشانەکانی نەمانی چرچییەکە دوای دوو رۆژ دەردەکەوێت؛ و لە ماوەی دوو هەفتەدا بە تەواوی کاری خۆی دەکات. ئەم پێواژۆیە سێ تا چوار مانگ جارێک گەرەکە دووبارە بکرێتەوە. شایانی باسە کە ژەهری بۆتولینوم بۆ چارەکردنی نەخۆشینی تریش بەکاردەهێنرێت وەک گرژبوونی ماسوولکەکانی شان و مل، لەدەستدانی کۆنترۆڵی چاوەترووکە، خێلی، مایگرێنی درێژخایەن و لەدەسدانی کۆنترۆڵی میز.
سەرچاوە:
20.11.21
کوارگەکانی کوێستانەکانی کوردستان
لە کوردەواریدا ناسراوترین و بەناوبانگترین قارچک ئەو قارچکانەن کە وەرزی بەهار و لە کوێستانەکان دەڕوێن. ئەم کوارگانە هەموویان بە ناوی ئەو رووەکەوە ناسراون کە قارچکەکە لە پاڵیدا روواوە. دیارە بە گوێرەی ناوچەکان و زار و زمانەکان ناوەکانیش دەگۆڕێن. هەندێک جار جیاوازییەکان کەمن و هەندێک جاریش ئەوەندە زۆرن رەنگە لێکدانەوەی هەڵەیان بۆ بکرێت. بەشێک لە ناوی ئەم کوارگانە بەم جۆرەیە: کەما، کەموون، کەمیر، هەڵز، هەڵیز، هێلیز، هەلیزان، هەنوان، بۆڕ، لۆ، کەرکۆڵ، کەرکووڵ، کەرکۆر، تاڵیتۆز، چەڤر، چەورە، خوون، خوێڕک، رەس، چاکشوور، چەقەلۆ، رەزیانکا مەزن، رەزیانە کێویلە، سیابۆ، هەبۆسان، چاڤەشیر، جاخ، جاقسوور، چاخشوور، جاشیر و تاد…. لە راستیدا لیزگەی ناوەکان لەمە درێژترە و ئەگەر بە دواداچوونی تایبەتی بۆ بکرێت زانیاریی ووردتر و زیاتر لەم بارەیەوە لە لادێکان و لای خەڵکی کوێستان و بەرزەوارەکان هەیە.
ئەو کوارگانەی لە پاڵ ئەم رووەکە چەترییانەدا دەڕوێن، قەدیان زۆر کورتە و قەبارەی جیاوازیسان هەیە؛ زۆر جار قەبارەیان دەگاتە نزیکەی سی سانتیمەتر. بە هێشوو دەڕوێن؛ و کڵاو و شیپەڕە و قەدیان سپییە؛ و قەدەکەیان دەکەوێتە لایەکی کڵاوەکەوە نەک ناوەڕاستی. لەگەڵ چونەسەری تەمەنیان سەر کڵاوەکەیان لۆچی لێ پەیدا دەبێت. هەرچەندە لە رووی بۆهێڵەوە لە یەکتری جیان، بەڵام بەگشتی لەو جۆرە قارچکانەن کە پێیان دەگوترێت چەشناڵۆز یا (species-complex) و ناوی زانستییەکەیان بریتییە لە (Pleurotus eryngii species-complex). ئەمانە لە کوردستان لە خۆشترین و بەتامترین قارچکەکان هەژمار دەکرێن. لێ، بەداخەوە هێشتا لە کوردستان توێژینەوەی ووردیان لەسەر نەکراوە؛ و ئامار و هەژمارێکی وورد سەربارەت بە جۆر و چەشنەکانیان و خەسڵەت و تایبەتمەندییەکانیان لەدەستدا نییە.
Subscribe to:
Posts (Atom)