ناوە گشتییەکەی بریتییە لە کارگی پڵنگشیر یا شیری پڵنگ. سەر بە خێزانی فرەکونچکەکان (پۆڵیپۆراسیی)ە؛ و لە کەرتی کەڕوو هیمدارەکان (باسیدیۆمایکۆتا)یە. ئەم قارچکە تەنیا لە ناوچە گەرمەسێرە بارانگیرەکانی باشووری چین، تایلەند، مالیزی، ئندۆنێزی، فیلیپین، پاپوانیو گینێ، نیوزیلەند و ئوسترالیا هەیە. لە کۆنەوە لە مالیزی وەک دەرمانی نەریتی بەکارهێنراوە. ئەم کوارگە یەکەمجار ساڵی ١٦٦٤ ئەوروپاییەکان دیتوویانە و ناویان لێناوە (لاک تیگریدیس) واتە شیری پڵنگ. هەر ئەو سەردەمەیش لە رۆژنامەدا نووسراوە کە ئەم جۆرە کوارگە نەخۆشیی وا چارەسەر دەکات کە پزیشکە ئەوروپاییەکان ناتوانن چارەی بکەن.
خەڵکی خۆجێیی لەگەڵ گیایەکی گوڵدار دەیکوڵێنن و وەک دەرمانێکی بەهێزکەری گشتی بەکاریدەهێنن؛ و دەرمانێکی باشە بۆ کۆخە و سەرمابوون. ساڵی ١٨٩٠ ناوی زانستیی (فۆمس راینۆسێرۆتیس)ی لێنراوە. ئێستا ناوەکەی گۆراوە بۆ (لینگۆسوس راینۆسێروس).
چەقی کڵاوەکەی بە سەرووی قەدەکەیەوە نووساوە و قەدەکەیشی پێکهاتەیەکی سەخت و رەق و پتەوە کە پێیدەگوترێت سەختینە (سکڵێرۆتیا)؛ و لە کورمەیەکی سەختینەیی هاتووەتە دەرەوە. کڵاو و قەدەکەی وەک چێو رەقن؛ و سەختینەکەی وەک ئەمباری خۆراکە؛ و پێکهاتووە لە ریسووی تێکچڕژاو و رەنگی سپییە وەک شیر. تەنانەت چێژەی شیریش دەدات. ئەوەی راستی بێت سوودە دەرمانییەکەی لە سەختینەکەیدایە و ئەو کاتەیە کە هێشتا کڵاوەکەی لە خاک سەری دەرنەهێناوە.
ئەم قارچکە بە تاک و تەنیا دەڕوێت. مەودای رووانی نێوان دوو قارچکی پڵنگشیر لە پێنج کیلۆمەتر کەمتر نییە؛ و لەسەر خاک و بەشێوەی هاوژینی لەگەڵ درەختدا دەڕوێت. ئەگەریش بەرێکەوت قارچکێک لە مەودای کەمتر لە پنج کیلۆمەتر لە یەکی ترەوە بڕوێت ئەوا زۆر ساوایە وکڵاوەکەی لە خاک نەهاتووەتە دەرەوە. هەر بۆیە دەگمەنە و نرخی گرانە. ئەم قارچکە چووەتە نێو فۆلکلۆریشەوە؛ و دەڵێن ئەو شوێنەی ئەم کوارگە لێیدەڕوێت شیری دەڵە پڵنگی لێ چۆراوەتەوە ودوواتر بووە بە کارگ.
ئەم قارچکە ساڵانێکی زۆر بوو فەرامۆش کرابوو؛ بەڵام کاتێک ساڵی ٢٠٠٢ مەهاتیر بن محەممەد سەروەزیری ئەم ووڵاتە لە دانیشتنی بایۆتەکنۆلۆژیدا لە کوالالامپوور گوتی: چەندین ساڵ بوو کۆخەیەکی درێژخایەنم هەبوو بە کارگی پڵنگشیر چاک بووومەوە، ئیتر مەردم لەو رۆژەوە بایەخیان پێدا و گەڕانەوە بۆی؛ و لەوساوە وەک گەنجینەیەکی نەتەوەیی ناوی دەبەن. دووای چەندین هەوڵی بێوچان و تێکەڵ بە ئەزموون و شکستی شەش ساڵی، سەرەنجام ساڵی ٢٠٠٨ تووانرا ئەم جۆرە قارچکە بڕوێنرێت؛ و کۆمپانیایەک دابمەزرێنرێت بۆ بەرهەمهێنان و فرۆشتن و ساخکردنەوەی.
سەرچاوە:
No comments:
Post a Comment