16.10.21

چەرمی رووەکی

 



چەرم یا پێست لە هەزاران ساڵ لەمەوبەرەوە وەک ماددەیەکی خاو مرۆڤ سوودی لێوەرگرتووە ؛ و بۆ مەبەستی جیاواز بەکاری هێناوە.  زۆر جار تەنیا بە مەبەستی سوودوەرگرتن لە پێست ئاژەڵەکانی کوشتووە؛ یا ئاژەڵی بەخێو و پەروەردەکردووە بۆ مەبەستی کەڵکوەرگرتن لە پێستەکەی.  لە کۆنەوە پێستی ئاژەڵ وەک جلوبەرگ و پاپۆش و مەشکە و خوان و زین و زۆر شتی تر بەکارهێنراوە.  لەم سەردەمەیشدا کە پیشەسازی زۆر پێشکەوتووە و ماددەکانی باغە و جیر و دڵق پەیدا بووە، هێشتا بەکارهێنانی چەرمی ئاژەڵ لە برەو نەکەوتووە.

بەڵام لە ماوەی دەیینەکانی کۆتایی سەدەی بیستەمەوە، بەتایبەتی لە سەرەتای هەفتاکانەوە لایەنگرانی مافی ئاژەڵ، ژینگەوانان و کەسانی رووەکخۆر پەرەیان دا بە دژایەتیکردنی بەکارهێنانی پێستی ئاژەڵ؛ و بۆ ئەم مەبەستەیش لێگەڕین  بە دوای جێگرەوەیەکی باش و هەرزان دەست پێکرا. 

دوای ئەوە کە توانرا چەرمی کەڕوویین لە چەند جۆرێک کارگ ساز بکرێت،  چەرمی رووەکیش داهێنرا و ئێستا لە چەند وڵاتێک کۆمپانیاگەلی جیاواز کاری لەسەر دەکەن.  چەرمی رووەکی لە پاشماوەی خۆراک بەرهەم دەهێنرێت.  بەگوێرەی ئامارەکان ساڵانە نزیکەی یەک میلیارد و نیو تۆن خۆراک فڕێدەدرێت.  ئەگەر ئەم پاشماوەیە بەکاربهێنرێتەوە خزمەتێکی گەورە بە مرۆڤایەتی دەکرێت.

یەکێک لە چەرمە باشەکانی رووەک ئەو چەرمەیە کە لە پاشماوەی میوەی وەک ئەناناس و مانگۆ و سێو و هەرمێ و رووەکی کاکتووس دروست دەکرێت.  دیارە مانگۆ لە کوردستان ناڕوێت بەڵام لە بری مانگۆ دەکرێت لە کوردستان پاشماوەی ئەو سێوەی کە دەکرێتە شەربەت کۆبکرێتەوە و بکرێتە چەرم.  بۆ ئەم مەبەستەیش دەلوێت تڵتە و توێکڵی ئەو سێوە کە لە کارخانەکان ئاوەکەی دەگیرێت و دەکرێتە شەربەت لە جیاتی فڕێدان، لەگەڵ ئاو و چەند ماددەیەکی وەک سرکە، نیشاستە و گلیسرین لێکبدرێت و هەڵبشێلدرێتەوە و بکرێت بە چەرم.  پێواژۆی گۆڕینی پاشماوەکە بۆ چەرم کارێکی چەتوون نییە.

دووای ئەوە کە چەرمەکە بەرهەمدەهێنرێت وەک چەرمی ئاژەڵی دەکرێت لە دروسکردنی کەوش و پێڵاو و جلک و کەرەستەکانی تردا بەکار بهێنرێت.  ئەم جانتایانەی کە لە وێنەکاندا دیارن لە تڵتە و توێکڵی سێو دروسکراون.  بۆ بەرچاوڕوونیی زیاتر دەتوانیت سەیری ڤیدیۆکەیش بکەیت کە بەرهەمهێنانی پێستی رووەکی لە وڵاتی هۆڵەندا نیشان دەدات.




سەرچاوە

کۆنشس لایف ئاند ستایڵ

ڵیڤینگ سێرکیووڵار

13.10.21

کوارگی مێڵە گورگانە لە وانستەیەکی زانکۆی ئۆکسفۆرد دا

مێڵەگورگانەی دەسچێن


بەگوێری توێژینەوەیەک کە لە لایەن کۆمەڵێک توێژەری زانکۆی ئۆکسفۆردەوە ئەنجام دراوە، ماددەیەکی کاریگەری لە کارگی مێڵەگورگانە (کۆردیسێپس) دەرهێنراوە بە ناوی کۆردیسێپین کە زۆر کاریگەرە لە چارەسەرکردنی نەخۆشیی شێرپەنجە.

بە هاوکاریی کۆمپانیای دەرمانسازیی بەناوی (نووکانا) ئەم ماددەیە پێشخراوە و بە جۆرێک چڕکراوەتەوە کە چل بەرابەری خۆی بەهێزکراوە تا بۆ مەبەستی کیمۆدەرمانی بۆ چارەسەری نەخۆشەکانی شێرپەنجە بەکار بهێنرێت.

شایانی باسە کە سەدان و هەزاران ساڵە ئەم جۆرە قارچکە لە چین و وڵاتانی ئاسیای رۆژهەڵات وەک قارچکێکی دەرمانی بەکاردەهێنرێت؛ و بۆ سێرپەنجەیش بەکاهێنراوە.

مێڵەگورگانەی خۆڕسک


سەرچاوە

زانکۆی ئۆکسفۆرد

نیو ئەتڵەس


 


8.10.21

سوودەکان خۆراکی کفکاو یا کفکێنراو


لە توێژینەوەیەکدا کە لە زانکۆی ستانفۆرد لە کالیفۆرنیا ئەنجام دراوە، سەلمێندراوە کە ئەو خۆراکانەی بە هۆی کفکان یا ترشان دروستدەکرێن
سوودی زۆر بە لەش دەگەیەنن. لە توێژینەوەکەدا خۆراکی وەک ماست، کیمچی، کەلەم ترش، کۆمبوچا و کەفیر بەکارهێندراون. ئاکامەکەی بریتی بووە لەوە کە ئەو کەسانەی لە ماوەی توێژینەوەکەدا رۆژانە بڕێکی دیاریکراویان لەم خۆراکانە پێدراوە، رێژەی نیشانەکانی هەوکردن لە لەشیاندا دابەزیوە.

شایانی باسە کە گەدە و ریخۆڵەکانی مرۆڤ و زیندەوەران میلیۆنان جۆر بەکتریای سوودبەخش و زیانبەخشی تێدایە کە ناسراون بە بەکتریاگەلی وەلژی(مایکرۆبایۆ). ئەمانە بەشێوەی سروشتی لەگەڵ مرۆڤ و زیندەوەران دەژیێن. بەگوێرەی گوتەی پسپۆرانی زانکۆی ستانفۆرد رێژەی ئەم بەکتریا وەلژییانە لە خەڵکی شارنشیندا کەمترە. هۆکارەکەیش بریتییە لە جۆری خۆراکەکەیان کە کەمتر سروشتییە و بە زۆری قوتووبەندە.

ئاکامی توێژینەوەکە ئەمە رۆشن دەکاتەوە کە خواردنی ئەم جۆرە خۆراکانە کە پڕن لە بەکتریا و کەڕووی جۆراوجۆر دەبنە هۆی کەم کردنەوەی هۆکارەکانی هەوکردن،؛ بۆ وێنەی ئەو هەوکردنەی کە پەیوەندیی بە نەخۆشیی شەکرەی جۆری دوو وە هەیە. هەروەها هەوکردنی نەخۆشیی رۆماتیزمی جومگەکان.


سەرجاوە

نیویۆرک تایمز

سێڵ


 



24.9.21

ئەنتی بایۆتیک یا ژیدژ


جيهان نائومێدە لە پەیدابوونی ژیدژ(ئەنتی بایۆتیک): کەڕووەکانی نیوزیلەند وەک سەرچاوەیەک بۆ پێکهاتەگەلی
ئومێدبەخش. ئەمە ناونیشانی بابەتێکە کە پوختەیەکی دەکەینە کوردی.

ساڵی ٢٠١٤ رێکخراوی تەندروستیی جیهانی هوشداریی دا کە لە ماوەی دەیینەیەکدا بەکتریاگەلی بەرهەڵستکاری ژیدژ (ئەنتی بایۆتیک) بۆی هەیە نەشتەرگەری، گواستنەوەی ئەندامەکان و چارەسەری شێرپەنجە بخەنە ژێر مەترسیی بەبڕشتەوە؛ و وەک کۆتاییهاتنی سەردەمی دەرمانە مۆدێرنەکان ناوی برد.
ژیدژەکان بەردی بناخەی دەرمانگەریی مۆدێرنن، و بۆ چارەسەرکردنی ئالوودەزایی و پاراستنی ئەو نەخۆشانەی دەکەونە ژێر نەشتەرگەری و کیمۆدەرمانی زۆر گرنگن. جیهان بە نیگەرانییەوە پێویستیی بە ژیدژی تازەیە و کۆڤید-١٩یش رەوشەکەی ئاڵۆزتر کردووە.
لە لێکۆڵینەوەگەلێکدا کە لە نیوزیلەند ئەنجامدراوە و بەتایبەتی لەسەر ئەو کەڕووانەی کە تەنیا لە نیوزیلەند تۆمارکراون، پێکهاتەگەلێکی کەڕوویین دۆزراونەتەوە کە دەتوانن بەکتریاگەلێکی کەڕووین بکوژن، کە هێواش گەشەدەکەن و یەک لەوانە ئەو بەکتریایەیە کە دەبێتە هۆی نەخۆشیی سیل.
هەروەها پێکهاتەیەکی تری کەڕووییان دۆزیوەتەوە کە ئەو بەکتریایە دەکوژێت کە ناسراوە بە ستافیلۆکۆکوس ئۆریوس و لە نەخۆشخانەکان بەرهەڵستیی پەیداکردووە بە دەرمانی مەتیسیلین.





سەرچاوە

فیزیکس دۆت ئۆرگ

ستیمۆنیتیس


 

جسنێکی جیاوازی لینجەکەڕووەکانە لە هەموو کیشوەرەکان بینراوە جگە لە جەمسەری باشوور. ئەمانە هاگدانگەلێکی درێژکۆڵەیان کە بەسەر قەدێکی باریکەوەن و بەشێوەی هێشوویی لەسەر دار و چێوی رزیو دەڕوێن.  ئەم جسنە یەکەمجار ساڵی ١٧٥٣ لەلایەن رووەکزانی ئەڵمانی جۆهان گۆتلیب گلێدیچەوە پەسن دراوە.  بەگوێرەی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠١٤ ئەم جسنە پێکهاتووە لە هەژدە چەشن و ناسین و هەڵاواردنیان چەتوونە و هەر بۆیە تەنیا دەبێ بە گەردبین لە یەکتری جیابکرێنەوە.  بەبەردبووی ئەم جسنە لە وڵاتی میانمار دۆزراوەتەوە دەگەڕێتەوە بۆ ٦٦ تا ١٤٥ میلیۆن ساڵ لەمەوبەر.