بەرەنگاربوونەوەی ووشکەساڵی

رۆژهەڵاتی ناڤین و بەتایبەتیش کوردستان کە لە مێژوودا بە هیلالی بەپیت یا هیلالی زێڕین ناسراوە، بێشکەی ژیار و شارستانیەتە مەزنەکان بووە. روون و ئاشکرایشە کە شارستانیەت و پێشکەوتن بەبێ ئاو و ئاوەدانی سەری هەڵنەداوە. تا ئاو نەبێت ئاوەدانی نابێت. تا ئاو نەبێت کشتوکاڵ نابێت کە تاکە سەرچاوەی گەشەی لەشی زیندەوەرەکانە.

ئاووهەوای کوردستان بریتییە لە زستانی سارد بە بەفر و باران و سەهۆڵبەندانەوە؛ و هاوینی گەرم کە زۆر جار لە پلەی پەنجای سەدی نزیک دەبێتەوە؛ هەوایەکی ووشک و برینگ و بێ نم و شێ. رووکاری ئەم سەرزەمینە، بریتییە لە دەشتی بەپیت، شیوو و دۆڵی پڕ ئاو و کانی، شاخ و کێوی بەرز و سەرکەش و پڕ بەفر و رنوو، دارستان و لێڕەواری چڕ، و پڕ لە دەوەن و گوڵ و گیای جۆراوجۆر. جۆرەها ئاژەڵ و مەل و زیندەوەری جۆراوجۆری دڕندە و خشۆک و.. بەگشتی رێژەی بەفر و باران و مەودای گونجاوی تیشک و خۆرەتاو لەم وڵاتە ئەوەندە لەبارە بۆ کشتوکاڵ و ئاژەڵداری کە لە هەزاران ساڵ لەمەوبەرەوە مرۆڤ بە کەرەستە و ئامێرگەلی سەرەتایی توانیوێتی بەرهەمی زۆر لە زیاتر لە پێداویستیی رۆژانەی خۆی بداتە دەرەوە. لە پاڵ ئەمانەیشدا ناوەناوە ووشکەساڵی رووی کردووەتە ووڵات و مەردم تووشی تەنگاسی هاتوون؛ بەڵام هەر بە بیرۆکە و کەرەستە سەرەتاییەکانی خۆیان توانیویانە بەسەر ووشکەساڵیشدا زاڵ بن؛ و لە کەمبوون و نەبوونی ئاویشدا دەستەوەستان نەبوون.

کەندنی چاڵاو، کەندنی کارێز و گواستنەوەی ئاو لە رێگەی گونجە و لوولەی سوواڵەتی و ئاودێری بەهۆی گۆزە و گڵینەوە مێژوویەکی دوور و درێژی لەم ووڵاتەدا هەیە. دروسکردنی بەنداو و سوودوەرگرتن لە گۆل و کانییەکان و راکێشانی ئاوی رووبارەکان لەرێگەی جۆگەی قووڵ و دوور و درێژەوە تا ئەم ساڵانەی دوواییش شتێکی باو بووە. لە هەمووی گرنگتر ووشکەکێڵی و دێمەکاری لە هەموو ناوچەیەکی ئەم نیشتمانەی ئێمەدا باو بووە و ئاژار و دەسکەوتی باشی هەبووە...

لەم سەردەمەدا کە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی زوو، رێژەی بەفر و باران دابەزیوە و هەوا رۆژ بە رۆژ گەرمتر دەبێت، پێویستە ئێمەیش تێبکۆشین سوودی زیاتر لە ئاوی ئەو بەفر و بارانە کەمە وەربگرین کە ساڵانە بەسەر خاکی ووڵاتدا دەبارێت؛ و نەهێڵێن بچێتە نێو زێراب و ئاوەڕۆکانەوە بەرەوە دەرەوەی کوردستان. سازکردنی بەنداو یەکێکە لە رێگا سەرەکییەکان بۆ گلدانەوەی ئاوی بەفر و باران. ناکرێت لە هەموو شوێنێک بەنداوی گەورە ساز بکرێت، بەڵام ئاساییە کە لە دەوروبەری هەموو گوندێک چەند بەنداوی بچووکی خۆڵین دروسبکرێن و دانیشتوانی ئاواییەکە بۆ مەبەست ئاودێری سوودیان لێوەربگرن. گلدانەوەی ئاو لە بەنداودا تەنیا سوودی ئەوەندە نییە کە ئاوەکەی لێهەڵگۆزن و بەکار بێنن بەڵکوو بەشێکی زۆری ئاوەکە لەشوێنی خۆیدا خاک هەڵیدەمژێت. بەمجۆرە رێژەی ئاوی ژێر زەوی زیاد دەکات و کانی و چاڵاوەکان پڕدەبنەوە لە ئاو؛ هەروەها رێژەیەکی زۆریشی دەبێتە هەڵم و رێژەی شێ لە هەوادا زیاددەکات؛ کە ئەمیش لە بواری خۆیدا سوودی هەیە بۆ ئەم هەوا ووشکەی هاوینی ئێمە.

لەو شوێنانە کە دۆڵ و شیو و گەڵین و جێگای بەنداو سازکردنیان نییە دەکرێت چەندین گۆلی بچووکی یەک لە دووای یەک دروستبکرێن بۆ گلدانەوەی ئاوی وەرزی. هەر کام لەم گۆلانە دەتوانێ بۆ ماوەی لانیکەم مانگێک ئاو لە خۆیدا رابگرێت تا دەرفەت بدرێت بە خاک لە خۆیدا هەڵیمژێت. دیارە لە رابردوویشدا لە هەندێک ناوچەی کوردستان وەها کارێک کراوە؛ بەڵام ئەگەر بکرێتە گشتی و هەموو ناوچەکان بگرێتەوە لە ماوەیەکی کەمدا رێژەی سەوزایی زۆر زیاد دەبێت. زیاد بوونی رێژەی سەوزاییش گۆڕانی هەوا لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت و فێنک و شێداری دەکات. لە پاڵ ئەمانەیشدا روواندنی درەخت زۆر زۆر گرنگە. راستە درەخت رووبەرێکی زۆر لە خاک داگیردەکات، بەڵام سەلمێندراوە کە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی رووتانەوەی زەوی بە بیابانبوونی ئەو کاتە دەستپێدەکات کە درەختەکاندەبڕدرێن. درەخت رێژەیەکی زۆر لە ئاو و شێ لە لە خاک و هەوادا کۆدەکاتەوە. هەربۆیە پێویستە چ لە نێو ئاوەدانی و چ لەسەر مووچە و مەزراکان شوێنی تایبەت بۆ روواندنی درەخت تەرخان بکرێت و لە هەموو ناوچەیەکیش دەس بکرێت بە بنیاتنانی دارستان.

 

سەوزکردن و بە جەنگەڵکردن

سەوزکردن و بەجەنگەڵکردن پێواژۆیەکی درێژخایەنە و گەڵاڵە و بەرنامەی لانیکەم پێنج ساڵەی گەرەکە. ژمارەیەک لە وڵاتانی ئاسیایی و ئەفریقایی دەستیان داوەتە وەها کارێک و هەرکامەیان بەگوێرەی شوێن و هەڵکەوت و توانست و بەرنامەی خۆیان تیایدا سەرکەوتوو بوون. لە رۆژهەڵاتی ناوینیش ئیسراییل هەوڵی زۆری داوە و سەرکەوتنی زۆری دەستەبەرکردووە. عەرەبستانی سەعوودی و ئیماراتی عەرەبیش خەمیان لەم بابەتە خواردووە و هەندێک هەنگاوی باشیان هاویشتووە. لە کاتێکدا کە ئەم وڵاتە ووشک و لمین و بێئاو و خاکانە هەوڵی سەوزکردنی ناوچە بێبەرهەمەکانیان دەدەن، لە کوردستان ساڵ بە ساڵ ووڵات زیاتر دەڕووتێتەوە بەبیابان دەبێت. ساڵ بە ساڵ کەم ئاوی خەڵکی زیاتر تەنگەتاو دەکات و پلەی گەرمایش زیاتر بەرز دەبێتەوە.

بەداخەوە لە باشووری کوردستان نەک بیر لە سەوزکردن و بەجەنگەڵ کردن نەکراوەتەوە، تەنانەت کشتوکاڵکردنیش لە ستراتێژیی حکومەتدا حیسابێکی ئەوتۆی بۆ نەکراوە. حکومەت ئەوەندەی دڵی بە بەرهەمی هاوردە خۆشە، نیو ئەوەندە ئومێدی بە بەرهەمی کشتوکاڵی نێوخۆ نییە. بەداخەوە حکومەتی باشوور هەمو بیر و هۆشی بۆ نەوتفرۆشتن و هەڵکۆڵینی چاڵەنەوت و گاز تەرخانکردووە، کە هەموو کەس دەزانێت تێیدا شکستی خواردووە و بەشە نەوتی چەند وەچەی ئایندەی ئەم میللەتەی پێشفرۆش کردووە و لەسەریشی قەرزدار بووەتەوە. ئەم شکستە ئابوورییە، یا باشتر بڵێین شکستی سیاسەتی نەوت، بووەتە هۆی لەدەستدانی زۆرێک لەو ئیمتیازانەی لە دووای ٢٠٠٣ وە کوردی باشوور بەدەستی هێنابوو..

لە راستیدا لە قۆناغی ئێستادا هیچکام لە کەرتە ئابوورییەکان ناتوانن وەک کەرتی کشتوکاڵ و ئاژەڵداری لە هەستانەوەی ئەم شکستەدا هاوکار و یارمەتیدەر بن. ئاووهەوا و خاکی کوردستان گونجاوترینە بۆ ئاژەڵداری و کشتوکاڵ؛ و ئەگەر دەسەڵاتێکی بەڕاستی خەمخۆر هەبووایە، دەیتوانی نەک باشووری کوردستان، بەڵکوو هەموو ئێراق بەخێو بکات. لێ مخابن، ئەم دەسەڵاتە نەک هەر گرنگی بە کشتوکاڵ و ئاژەڵداری نادات بەڵکوو داژیەتیشی دەکات. ساڵ نییە جووتیار و وەرزێرانی باشووری کوردستان سکاڵا و داد و فیغانیان نەبێت بەدەست هاوردەکردنی بەرهەمی بیانی لە کاتی پێگەیشتنی بەرهەمەکانیاندا. لە وەرزی سەرمایشدا نزیکەی هەموو کەسکەماڵەکان دادەخرێن و بۆ دەسکێک کەرەوز و کیلۆیەک تەماتە دەبێ دەستەوداوێنی تورکیا و ئێران و سووریا بن.

کشتوکاڵ و ئاژەڵداری بخەینە ئەو لاوە و سەرنج بدەینە سەر سەوزکردن و بەجەنگەڵکردن. لە چل ساڵی رابردوودا رووبەرێکی زۆری کوردستان، تەنانەت ناوچە شاخاوییەکان رووتاونەتەوە و و درەختە خۆرسکەکانیان ریشەکێش کراون. زۆر ناوچە بە تەواوی خەسڵەت و تایبەتمەندییەکانی کشتوکاڵییان لەدەسداوە و چەند ساڵێکە هیچ رووەکێکیان لە نەڕوێندراوە. جووتیار و وەرزێران داماون بە دەست کەمئاوی و گڕە و گەرماوە. ووشککردنی ئاوی رووبارەکانی زێی بچووک و سیروان و ئەڵوەندیش لەلایەن ئێرانەوە هەڕەشەیەکی زۆر گەورەیە نەک تەنیا بۆ سەر ژینگەی باشوور بەڵکوو بۆ شکستدانی غرووری دەسەڵاتی کوردیش لەم هەرێمە. وەرزێرێکی توانای وەک کاک ئازاد محەممەد بە ناچار درەختەکانی بچوووک دەکاتەوە و دەیانهێنێتە سەر خاک تا بەرەکانیان لە تین و تەوژمی خۆر بیپارێزێت. زۆر لەوانەی کەسکەماڵیان هەیە لە هاویندا تۆڕ بەسەر کەسکەماڵەکانیاندا دەکێشن تا تینی خۆر کەم بکاتەوە و بەرهەمەکانیان تووشی خۆربردەیی نەبن. بەڵا بەم حاڵەیش حکومەت بیری چارەسەرێکی بنچینەیی نەکردووەتەوە و رۆژ لە دوای رۆژ دۆخەکە زیاتر دەشێوێت.

چارەسەری ئەم دۆخە بە سەوزکردنی ئەو ناوچانە دەکرێت کە پێشتر رووتاونەتەوە یا داشۆراون و و بە بیابان بوون. ئەم کارەیش پێویستیی بە رێنومایی و پشتگییریی دارایی حکومەت و هەوڵێکی بەکۆمەڵی گەلەرییە. گەرەکە حکومەت بوودجەیەک بۆ ئەم مەبەستە تەرخان بکات و رێنمایی پێویست بداتە جووتیاران و هەموو خەڵکی بەتایبەت گوندنشینەکان؛ و هانیان بدات تا هەر کەس لە ماڵی خۆی و لە گوندەکەی خۆیەوە دەست بکات بە سەوزکردنی ووڵات. لەو ناوچانەدا کە دەمێکە رووتاونەتەوە هەڵمەتی مەزن بەڕێوە ببردرێت و کەس و رێکخراوگەلی خۆبەخش و ناحکومی هەوڵی خۆیان بخەنە گەڕ بۆ روواندنی نەمامی درەخت و رووەکە خۆجێییەکان لەو شوێنانە. مەرج نییە ئەو درەختەی دەڕوێندرێت، درەختی بەردار بێت؛ گرنگ ئەمەیە درەختی خۆجێیی بێت وەک تاووک، پەڵک، بی، شۆڕەبی، چنار و ... سەرەڕای درەختە بەردارەکانی وەک بەڕوو، و توو، گۆیژ، کرۆسک، تاوسک\خۆشیلە، هەنار، سماق و گوێز و ..

هەروەها لە هەر شوێنێک جێگا و دەرفەت هەیە گۆل و بەنداوی گەورە و بچووک دروستبکرێت بۆ گلدانەوەی ئاوی بەفر و باران؛ و پێشگیری لە بەفیڕۆچوونی. ئەزموونی وڵاتانی ئەفریقایی وەک کینیا، ئەتیووپی، ئوگەندا و هەروەها وڵاتانی هیندوستان و چین و ئیکوادۆر سەلماندوویەتی کە دروستکردنی گۆل و خەندەک و چاڵ لە قەدپاڵەکان و دۆڵ و شیوەکان دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی ئاو تیایاندا؛ و لە درێژخایەندا ئاو بۆ خاک دەگەڕێتەوە و دووبارە ووڵات سەوز دەبێتەوە. زۆر بوونی سەوزایی و رووبەری دارستان و لێڕەواریش دەبێتە هۆی زۆر بوونی شێ و گەڕانەوەی بەفر و بارانی سەردەمانی زوو. گەڕانەوەی ئاو و سەوزایی دەبێتە هۆی گەڕانەوەی ژیانی کێویش بۆ ناوچەکە و ئەو مەل و ئاژەڵ و زیندەوەرانەیش کە بەهۆی بێئاوی و بێ پەنایی رۆیشتوون، بۆ جارێکی تر دەگەڕێنەوە بۆ نیشتمانە کۆنەکەی خۆیان. هەبوونی سەوزایی واتە دەستەبەربوونی ئالیک بۆ مەڕ و ماڵات و ئاسانکردنی کاری مەڕدار و کۆچەرەکان.

لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش کە حکومەتی ئێران بە هاوکاریی زۆرێک لە دەوڵەمەندە خۆجێییەکان و کەسانی بەکرێگیراو رۆژ لە دووای رۆژ زیاتر جەنگەڵ و دارستانە سروشتییەکان ئاگردەدات و لەناویان دەبات؛ هەروەها بە راگواستنی ئاوی چیاکانی زاگرۆس بۆ ناوچە دەشت و بێئاوەکانی فارسنشین، لێڕەوارەکانمان لەگەڵ ووشکبوونەوە و رووتانەوە رووبەڕوو دەکاتەوە، پێویستە مەردم بە هەوڵ و تێکۆشانی بەکۆمەڵی خۆیان و لە چوارچێوەی رێکخراوگەلی ژینگەوانی و کۆمەڵایەتیدا توانستیان یەکبخەن و دەسبکەن بە گێڕانەوەی سەوزایی و ئاوەدانی بۆ نیشتمان. پێشینان گوتوویانە و ئاو و ئاوەدانی! تا ئاو کەمتر بێتەوە، ووڵات چۆڵتر و ژیان سەختتر دەبێت، بە پێچەوانەیشەوە تا ئاو زیاتر بێت، ئاوەدانیی زیاتر روو لە ووڵات دەکات و مەردم تێروپڕتر دەبێت. دانیشتووانی گوندەکان هەرکامەیان لە سنووری خۆیاندا دەتوانن بە کەندنی چاڵ و خەندەک و دروسکردنی گۆل و بەنداوی بچووک ئاوی بەفر و باران گلبدەنەوە. هەروەها بە روواندنی تۆو و نەمامی درەختەکانی وەک بەڕوو، بەن، کرۆسک، گۆیژ و دەوەنەکان و هەر کام لە سەوزی و رووەکە خۆجێییەکانی تر، لێڕەوار و دارستانەکانیان دووبارە زیندوو بکەنەوە. لە هەر ناوچەیەک و شاخ و دۆڵێک کە شوێنزای جۆرێک یا چەند جۆر رووەکە، پێویستە چڵەوەزی بکرێت و پەرەی پێبدرێت و لە شوێنە گشتییەکانی وەک کەنار جادە و شەقامەکان یا لە پارک و باغچە گشتییەکاندا بڕوێندرێن. بۆ وێنە لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا رووەکی کاڕووش دەڕوێت و تەنانەت لە گەرمای هاوینیشدا ووشک نابێت، هەرچەندە ئاژەڵ نایخوات و وەک هەرزەگیا هەژماردەکرێت بەڵام لەبەرئەوەی توانای خۆڕاگریی لە زستانی سارد و هاوینی گەرمدا هەیە باشترین بژاردەیە بۆ روواندن لە کەنار جادە و شەقامەکان؛ هەم رەنگێکی سەوز و جوان دەبەخشێت و هەم نم و شێ بە خاک و هەوا دەدات. هەروەها دەوەنی وەک دوودڕک و شیلان و قەرەخان و مێکووک و تاڵوو و گوڵی هێرۆ و تاد.. هەموویان تابی گەرما و سەرمای کوردستان دەهێنن و دەکرێت کاریان لەسەر بکرەت و بروێندرێن.

کۆڤید١٩ و کەڕووی ئاسپەرگیلوس

رۆژ نییە هەزاران کەس لەسەر ئاستی جیهاندا بەهۆی تووشبوون بە پەتای کۆڤید١٩ وە رەوانەی بیمارستانەکان نەکرێن. لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە ئەو نەخۆشانەی بەتوندی تووشی پەتایەکە دەبن و لە بەشەکانی چارەسەریی چڕ لە ژێر چاودێری و دەرمانکردندا دەبن و دەمرن، هۆکاری مردنەکەیان زیاتر تووشبوونە بە هەوکردنی کەڕوویین. ئەوان جەختیان کردووەتەوە کە چەند کەڕوویەکی هەلپەرەست لەو کاتەدا کە تووشبووەکە پێویستیی بە هێز و ووزەی زیاتر هەیە، پەلاماری سی و هەناسەدانی نەخۆشەکان دەدەن و لاوازتریان دەکەن و سەرەنجام دەیانکوژن؛ هەربۆیە دەبێت لە کاتی وەرگرتنی چارەسەرییە دەرمانیەکاندا دەرمانی دژەکەڕوو بدرێت بە نەخۆشەکان. یەکێک لەو کەڕووانەی لەم دۆخەدا پەلاماری نەخۆشەکان دەدات کەڕووی ئاسپەرگیلوسە کە کەڕوویەکی گجاڕسک(Ubiquitous)ە و لە هەموو شوێنێک هەیە و گەشەدەکات و پێشگیری لە دزەکردنی بۆ شوێنەکان، ئەگەر نەڵێین مەحاڵە دەتوانی بڵێین زۆر چەتوون و دژوارە. شایانی باسە کە لە باری ئاساییدا هاگەکانی ئاسپەرگیلوس زیان بە مرۆڤ ناگەیەنن بەڵام کاتێک کە مرۆڤ تووشی نەخۆشییەک دەبێت و لە ئەنجامی نەخۆشییەکەدا لەشی لاواز دەبێت و تەکۆزی سەلامەتیی بێهێز دەبێت، ئەم کەڕووە سوود لە دەرفەتەکە وەردەگرێت و پەلاماری خۆی دەسپێدەکات. ئەو نەخۆشانەیش کە تووشی شێرپەنجە دەبن و دەخرێنە ژێر چارەسەری کیمۆدەرمانی، بە هەمان شێوە مەترسیی تووشبوون بەم کەڕووەیان لێدەکرێت.

سەرچاوە:

ساینس مەگەزین

ترخێنە

 

ترخێنە، تەرخینە، تەرخنە، دۆیین، دۆینە، کەشگینە، شەلەمێن، شەلەم شۆروا، تەڕەساس. بە زمانی ئینگلیسی (Tarhana) کە لە تورکییەوە وەریانگرتووە. خۆراکێکی نەریتیی کۆنە. لە گەنمەکوتاو یا بڕوێش و ماست یا شیر و کۆمەڵێک سەوزی پێکدێت. لە نێو گەلانی باشووری رۆژهەڵاتی ئەوروپا و رۆژهەڵاتی ناویندا دەبینرێت. بەگوێرەی هەرێم و ناوچە و فەرهەنگە جیاوازەکان پێکهاتەکانیشی دەگۆڕێت. ترخێنە جگە لە کوردستان لە ئەرمەنستان، یۆنان، قیبروس، تورکیا، میسر و ئەڵبانی هەیە.

ئەوروپاییەکان لەسەر ئەو باوەڕەن کە ووشەی ترخێنە لە واژەی تراکتۆنی یونانی وەرگیراوە کە واتای خەستکەرەوە یا چڕکەرەوە دەبەخشێت. هەر ئەوروپاییەکان پێیانوایە لە واژەی(تەرخوانە)ی فارسییەوە وەرگیراوە. وەک ئاشکرایە واتاکەی بە کوردی رۆشنترە کە دەبێتە (خوانەی تەڕ)؛ و لایان وایە لەبەر ئەوەی سەرکە ترخێنە ووشکەوەبووەکان پێش ئەوەی بکرێنە چێشت لە ئاودا دەخووسێنرێن، بۆیە ئەم ناوەی بۆ دانراوە.

کۆنترین سەرچاوەی فارسی فەرهەنگی زەمەخشەرییە کە بە (تەرخوانە یا تەرخانە) ناوی بردووە و دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١١ی زایینی. هەروەها لە ئینسایکڵۆپێدیای جەهانگیریدا کە لەسەدە ی١٣ هەمدا بە زمانی فارسی بۆ ئیمپراتۆری موگاڵی هیندوستان نووسراوە وەک (تەرخینە) ناوی هاتووە. دوکتۆر بەهرۆز جاف پێیوایە واژەی ترخێنە هاوڕیشەیە لەگەڵ (ترخە)ی سانسکریت کە واتای ووشک یا بێئاو دەبەخشێت. لە چوارچێوەی ئێراندا ترخێنە کە لە لوڕیدا دەڵێن کەشگینە لە ئەراک و هەمەدانەوە تا ورمێ، ئەردەڵان، کرماشان، ئیلام، بەختیاری، خۆڕماوا، دیزفوول و بەگشتی ئەو ناوچانەی لوڕ و کوردی لێ نیشتەجێیە، دەخورێت و ناسراوە.

خاڵی سەرنجڕاکێش ئەمەیە کە لە میسر پێیدەڵێن کوشوک یا کەشەک و لە ئێراق دەڵێن کشگ؛ کە ئەمەیش ئەوەمان بۆ رووندەکاتەوە کە زۆرێک لەو ووشە عەرەبیانەی گوایە لە فارسییەوە وەرگیراون، لە راستیدا لە رێگای لوڕییەوە چوونەتە نێو زمانی عەرەبییەوە. ئاخر بەدرێژایی مەرزەکانی نێوان ئێران و ئێراق جگە لە کورد و لوڕ هیچ زمان و نەتەوە و نەژادێکی تر نیشتەجێ نەبووە.

لە کوردەواریدا شێوازی پێژانی چێشتی ترخێنە لە هەموو ناوچەکان چونیەک نییە. بەڵام بە گشتی گەنم یا گەنمەگوتاو یا بڕوێش لە ماست دا دەخووسێنرێت تا دەترشێت و پاشان دەکرێتە سەرک سەرک و لەبەر خۆرەتاو ووشکدەکرێتەوە. لە هەندێک ناوچە سەوزیی جیاوازیشی لەگەڵ تێکەڵ دەکرێت. بەتایبەتی گەڵای شێلم یەکێکە لە سەوزییە گرنگەکان بۆ ترخێنە. لە وەرزی سەرمادا هەرکە ئارەزووی دروسکردنی ترخێنەیان بوو، سەرکە ترخێنەکان لە ئاودا دەخووسێنرێن. دانەوێڵەی وەک نیسک و نۆک و هەروەها ووشکەباری وەک گوێز، مێوژ و قەیسی دەکوڵێندرێن. لە هەندێک ناوچە سڵقی سوور یا چەوەندەری سوور و شێلمیش دەجنرێت و دەکوڵێندرێت پاشان هەموویان لەگەڵ سەرکە ترخێنە خووساوەکە تێکەڵدەکرێن. پیوازداخی بۆ دروسدەکرێت و بەسەریدا دەکرێت و دەکوڵێندرێت تا کەمێک خەست دەبێتەوە. ئەوسا ئیتر کاتی خواردنی دێت. لەم سەردەمەدا ئاوەتەماتەیشیان بۆ زیاد کردووە و زۆر کەس گۆشتیش دەکاتە نێوییەوە.

هەرچەندە تا ئێستا هیچ زانیارییەکی وورد سەبارەت بە پێکهاتە ژیانزانییەکەی ئەو ماست و گەنم و سەوزییە ترشاوەی ترخێنە نییە، بەڵام گومان لەوەدا نییە کۆمەڵێکی زۆر بەکتریای سوودبەخشی تێدایە؛ و ژمارەیەکی زۆر دژەتەنی تێدایە کە لە کۆنەوە خەڵکی سوودی تەندروستیی باشیان لێوەرگرتووە.

بابەتی پەیوەندیدار

دۆینە

روواندنی کوارگی تاڵیتۆز لەلایەن کاک سیراجەددین مەحموود

 

کاک سیراجەددین ڤیدیۆی دووەمی بۆ لاپەڕەکەمان ناردووە کە تیایدا باس لەوە دەکات کە کوارگ\قارچکی تاڵیتۆزی روواندووە. ئەم جۆرە قارچکە لە رەگەزی پلورۆتووسە و بەشێوەی هاوژینی لەپاڵ رووەکێک دا دەڕوێت کە لە کوێستانەکان دەڕوێت و شێوەی لە کەرەوز دەچێت. ئەم رووەکە لە هەندێک ناوچە بە تاڵیتۆز ناسراوە. شایانی باسە کە ساڵی ٢٠١٧یش کاک #شێرزاد_سەیدە لە چۆمانەوە ڤیدیۆیەکی بۆ لاپەڕەکەمان نارد کە تیایدا شەوازی روواندنی ئەم قارچکە لە زمانی دایکییەوە بەیان دەکات.

ئێمە زۆر سوپاسی کاک سیراجەددین دەکەین وئەمجارەیش دەڵێین سوپاس بۆ ناردنی ڤیدیۆکە و دەستت خۆش بێت بۆ ئەم کارەت و سەرکەوتوو بیت.