دەرمانی کارگی جادوویی لە یەکەمین تاقیکردنەوەی ئەزموونگەیی دەردەچێت

ماددەی سیڵۆسایبینی ئاوەزگەردان کە سەرەکیترین پێکهاتەی دەرمانی دەروونییە لە قارچکی جادووییدا، هەنگاوێکی تازەی بەرەو پێشەوە هەڵگرتووە تا مۆڵەدت فەرمیی پێبدرێت بۆ بەکارهێنان وەک دەرمانی چارەسەری خەمۆکی.  ئەمەش لە دەرەنجامی وانست(Study)ێکی ئەزموونگەیی دەرکەوتووە.

رۆژی چوارشەممە دەروونزانان لە کۆڵێژی کینگ لە لەندەن دەرەنجامی بەشی یەکەم تاقیکردنەوەی ئەزموونگەییان بڵاوکردەوە کە هەڵسەنگاندنێک بوو بۆ سەلامەتیی سیلۆسایبین لە دیداری ساڵانەی کۆڵێژی ئەمریکایی بۆ نیۆرۆسایکۆفارمالۆجی.

دەیڤید روکەر پشکنەری پێشەنگ لە ئەنستیتووی دەروونناسی، دەروونزانی و دەمارناسیی کینگ، دەڵێت: دەرەنجامەکانی وانستەکە پێداگری دەکات لەسەر زیاتر بەکارهێنانی سیلۆسایبین وەک چارەسەر بۆ ئەو نەخۆشانەی کە گرفتی مێشکییان هەیە و بە دەرمانە باوەکان چارەسەر نەبوون، وەکوو ئەو خەمۆکییەی کە چارەسەر قەبووڵ ناکات.  قۆناخی دووەمی تاقیکاریەکان و کاریگەرییەکانی سیلۆسایبن لەسەر ٢١٦ نەخۆش لە ئەمریکا و باکووری ئەوروپا چاوەڕوان دەکرێ ساڵی ٢٠٢١ ئەنجام بدرێ.

شایانی باسە کە کارگی جادوویی جۆرە کوارگێکە کە لە پێکهاتەکانیدا جیاوازیی زۆرە لەگەڵ قارچکی خۆراکی.  کاتێک مرۆڤ دەیخوات تووشی جۆرێک سەرخۆشی دەبێت بەڵام. سەرخۆشییەکە جیاوازە لە هی ئەڵکۆڵ و ماددە هۆشبەرەکان.  تا نەزانراوە کە کەسێک بە قارچکی جادوویی ئالوودە بووبێت بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا لە زۆر وڵات لە ریزی ماددە هۆشبەرکەان هەژمار دەکرێت.  تا ئێستا نەزانراوە لە کوردستان ئەم جۆرە کوارگە رووابێت بەڵا بۆی هەیە هەبێت.

سەرچاوە:

فاینانشڵ تایمز

نیوزویک

بانگەوازێک بۆ هەموو کەڕووزانان

مایکۆلۆجی یا کەڕووزانی بووارێکی گرنگی زانستیە کە بایەخ دەدات بە دۆزینەوە و لێک جیاکردنەوەی جۆرەکانی کەڕوو، قەوزە و هەوێن\ئامیان. دۆزینەوەی ئەم زیندەندامانە کە بەشێکی زۆریان وورد و مایکرۆسکۆپین، زۆر گەنگە چونکە تا ئێستا سەرژمێرییەکی تەواو بۆ کەڕوو، قەوزە و هەوێنەکانی کوردستان نەکراوە. هێشتا نازانرێت لە کوردستان چەند جۆر کوارگ\قارچکمان هەیە و کامیان خۆراکییە؟ کامیان دەرمانییە؟ و کامیان ژەهردارە؟ هێشتا زۆربەی خەڵکی ئێمە نازانێ دۆمبەڵان چییە. هێشتا نزیکە بە ٩٩ لەسەدی کوردی ئێمە وشەی پزلیکیان نەبیستووە و نازانن کە جۆرێک قارچکی جیاوازە. زۆرینەی خەڵکیش باوەڕ ناکەن کە کوارگ کەڕوو بێت...

تا ئێستا قەوزەکانی کوردستان نە پۆلبەندی کراون، نە سەرژمێری کراون و نە هیچ سوودێکیان لێوەرگیراوە؛ لە کاتێکدا کە لە وڵاتانی تر، قەوزە بۆ زۆر مەبەستی بازرگانی و پیشەسازی بەکارهێنراوە و هەناردەی وڵئتان دەکرێت؛ و تەنانەت خاکی کشتوکاڵیی لێدروست کراوە و سووتەمەنیی لێوە بەرهەم هێنراوە.

هەوێن\ئامیان زۆر جۆری هەیە و لە زۆر وڵات و لە زۆر شارستانیەتە کۆنەکاندا بۆ مەبەستی خۆراکی و دەرمانی و پزیشکی بەکارهێنراوە. لە کۆنەوە سرکە و شەراب و هەویرترش و زۆر شتی تر لە مال ئامادەکراون. بە درێژایی مێژوو، ژنی کورد خۆی هەوێنی پەنیری دروستکردووە؛ بەڵام ئێستا ئەویش لەبیر چووەتەوە و رەنگە نەوەی ئەمڕۆ سەری بسوڕمێ و هەرگیز باوەڕ نەکات بەم راستییە. هەروەها زۆر هەوێنی تر هەن کە بە لێکۆڵینەوە و بەدوواداچوون دەکرێ دەستەمۆ بکرێن و بەخەڵکی ئاشنا بکرێن و ببنە بەشێک لە خۆراکی کوردەواریمان.

هەموو ئەوانەی لەسەرەوە باسکران، پێویستییان بە کۆمەڵێک کەسی شارەزا و لەخۆبوردووی بوواری کەڕووزانی هەیە ک قۆڵی لێ هەڵبماڵن و زانیارییەکانیان لە لاپەڕەیەکی ئەنتەرنێت یا تۆڕی فەیسبوکدا کۆ بکەنەوە بیخەنە سەر یەکتری و بە خەڵکی بناسێنن. ئەمە هەم بۆ بردنە سەری ئاستی زانیاریی جەماوەر شوێندانەر دەبێت؛ و هەم دەکرێ بۆ خوێندکارانیش ببێتە سەرچاوەیەکی زانستیی بایەخدار و باوەڕ پێکراوە.

بڵاگی مایکۆڵۆجیا کوردستانیکا پێشوازیی گەرم لە هەر کەسێ دەکات کە لە خەمی بوواری کەڕووزانیی کوردستاندا بێت و هەوڵی بایەخپێدانی بدات. هیوادارین هەموو خەمخۆرانی کەڕووزانی بابەتی دانراو یا وەرێڕدراوی خۆیان بۆ ئەم بڵاگە بنێرن و ئێرە بکرێتە سەرچاوەیەکی باوێڕپێکراو و جێ متمانە بۆ خوێنداران و فێرخوازانی کورد.

کوارگی مێڵەگورگانە یا کۆردیسێپس

کۆردیسێپس کەڕوویەکی مفتەژی\مشەخۆرە لەسەرتاسەری جیهاندا بڵاوە و بێشتر لە ٤٠٠ جۆری هەیە.  وشەی مێڵەگورگانە لە زمانی کوردیدا بە جۆرە گوڵێک دەگوترێت کە پاییزان دەڕوێت و رەنگی مۆرێکی مەیلەوقاوەیی تۆخە و نێرتکێکی هەیە شێوەی لە مێڵی چاوڕشتن یا کلچێوک دەچێت.  لە میتۆلۆژیای کوردیدا دەڵێن کاتێک کە گورگ دەیەوێت بچێت بۆ راو و شکار، پێش ئەم کارە دەچێت ئەم گوڵە دەدۆزێتەوە و بە نێرکەکەی کە لە مێڵی چاوڕشتن دەچێت چاوەکانی دەڕێژێت؛ ئەوسا دەسدەکات بە راو.

ئەم جۆرە قارچکەیش شێوەکەی لە نێرتکی گوڵی مێڵەگورگانە دەچێت بۆیە لە کوردیدا زۆر جێکەوتەیە؛ و ئێمە لە بری کۆردیسێپس لە کوردیدا دەڵێین کارگی مێڵەگورگانە.   ئەم جۆرە کەڕووە بەشێوەیەکی ئاسایی پەلاماری مێرووەکان و بەتایبەتیش جومگەدارەکان دەدات.  بەهۆی باوە یا بە هەر هۆکارێکی ترەوە بێت، هاگی مێڵەگورگانە دەکەوێتە سەر لەشی مێرووەکە؛ دەترووکێت و  دەبێتە رایەڵکە (هایفی) و دەسدەکات بە دزەکردنە نێو لەشی مێرووەکە و لەوێدا گەشەدەکات و دەبێتە ریسوو (مایسیلیەم).  ریسووەکە گەشەدەکات و لە هەناوەوە دەسدەکات بە خواردنی مێرووەکە تا دەیکوژێت.  ئینجا ئەگەر بارودۆخ گونجاو بوو، زیاتر گەشە دەکات و تا لە سەری مێرووەکەوە  تەنمیوەی کەڕووەکە کە کوارگێکە لە شێوەی تیغێکی بچووک بە قەدێکی باریکەوە یا بەشێوەی میلێکی بچووکی چاوڕشتن دەردەکەوێت.  ئەم قارچکە بچووکە پاشان هاگەکانی دەپژێنێت و بڵاودەبنەوە و جارێکی تر سووڕی ژیانی بەردەوام دەبێت.  شایانی باسە کە ئەم پێواژۆیە سێ هەفتە دەخایەنێت.

لێرەدا سەرنجتان رادەکێشین بۆ سەیرکردنی ئەم ڤیدیۆیە کە ڤیدیۆیەکی بەڵگەیی بی بی سی یە؛ و لەودا رووانی کارگی مێڵەگورگانە لەسەر لاشەی مێروولە نیشان دەدرێت.  کاتێک کە مێروولەکان دەزانن یەکێکیان نەخۆشە، لە خۆیانی دووردەخەنەوە تا دەمرێت.

ڤیدیۆی دووەمیش باسی پەلاماری جۆرێکی دیکەی کارگی مێڵەگورگانە دەکات بۆ سەر جۆرە مێشێک.

ڤیدیۆی سێیەم شێوازی روواندنی کارگی مێڵەگورگانە لەسەر برنج

سەرچاوە:
ریل مەشروومس

جۆرێک کەڕوو ژەنگ بە زێڕ هەڵدەهێنێت

بە گوێرەی هەواڵێک  کە هەواڵدەریی ئاسۆشیەتد پرێس ی ئوسترالیا بڵاوی کردووەتەوە، ئەنجامی توێژینەوەیەک  هێز و توانای کەڕوو نیشاندەدات لە داڕزاندنی توخمە جیاوازەکاندا و گێڕانەوەیان بۆ باوەشی دایکە زەوی بە رێگایەکی سروشتی. 

توێژینەوەکە دەریخستووە کە لە ئوسترالیا جۆرێک کەڕوو دۆزراوەتەوە کە دەتوانێ زێڕ ئۆکسیدایز بکات؛ واتە دەتوانێ زێڕ ژەنگاوی بکات.  کەڕووەکە پێکهاتەیەکی کوڵکنی پەمەیی رەنگە، کە گەرد و تۆزی زێڕلە دەوری خۆی کۆدەکاتەوە و دەیکات بە خاک.   ئەو کەڕووە پێیدەگوترێت فوزاریوم ئۆکسیسپۆروم.  زانایان پێیانوایە کە کەڕووەکە ئەو گەردە زێڕانە لە رێگەی رژاندنی ماددەگەلێکی کیمیایی بە سەرکانزاکاندا، بەدەستدەهێنێت.  واتە ماددە کیمیاییەکان لەگەڵ ئەو کانزایانە کە لە خاکەکەدان کارلەیەکتری دەکەن و زێڕەکە دروستدەبێت.  دووای ئەوە، کەڕووەکە خۆی زێڕەکە دەفەتێنێت و دەیکاتەوە بە خاک.  پێشتر دەرکەوتبوو جگە لە بەکتریاکان، کەڕوویش دەتوانێ کانزاکانی وەک مس، فافۆن، ئاسن و مەنگەنیز ژەنگاوی بکات؛ بەڵام ژەنگاویکردنی زێڕ نەبینرابوو. ئەم دۆزینەوەیە ئاستی بەرزی هێز و توانستی کەڕوو نیشاندەدات لە داڕزاندنی توخمە جیاوازەکاندا و گێڕانەوەیان بۆ باوەشی دایکە زەوی بە رێگایەکی سروشتی.

سەرچاوەکان

لایڤ ساینس

دە ساینتیست

کارگی دەرمانی لە دەرمانی نەریتیی چینی دا

کوارگی دەرمانی لە سەردەمانی دێرینەوە لە دەرمانی نەریتیی چینی دا بەکارهێنراوە. وەک سەرچاوە چینییەکان باسی

دەکەن ماوەی ٣٠٠٠ تا ٧٠٠٠ ساڵە کە قارچک لە دەرمانی نەریتیی چینی دا سوودی لێوەردەگیرێت.  شین نۆنگ بێنکاو جینگ کۆنترین لیزگەی دەرمانە کە ٣٦٥ ماددەی لە خۆ گرتووە بۆ چارەسەری نەریتی و دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ٢٩ی پێش زایین.  لیزگەکە ژمارەیەک کارگی دەرمانی لە خۆ دەگرێت؛ لە نێویاندا کوارگی گانۆدێرما لوسیدیەم جێیدەگرێت کە بە زمانی چینی پێیدەڵێن لینگ جی؛ بە ژاپۆنی پێیدەڵێن رەیشی یا مانێنتاکی.

شین نۆنگ کە لە بنەماڵەی تانگ بووە و ساڵانی ٦١٨-٩٠٧ ژیاوە، ئیمپراتۆرێکی ئەفسانەیی چینی بووە؛ گوایە داهێنەری کشتوکاڵ و چارەسەری رووەکی، رۆژژمێری چینی، دەرزی ئاژنین و داخکردن بووە.  گوایە شین نۆنگ لەشی لە شێوەی مار بووە و سەری لە شێوەی گا؛ واتە جووتێک شاخ\قۆچی لە سەری روواوە.