16.3.22

كوایه‌ر (Coir)

کوایەری خشت و شیکراوە

٢٥\٦\٢٠١٨
كوایه‌ر یا کووار جۆرە مادده‌یه‌كه‌ كه‌ له‌ چاندنی شه‌تڵ و نه‌مامدا وه‌ک ناوپاره‌ (Medium)، یا له‌ روواندنی قارچک\كارگ دا وه‌ک رووپۆش (casing) بۆ سه‌ر پاڵگه‌ (Bed)ی قارچک به‌كارده‌هێنرێت. كوایه‌ر هه‌ر ئه‌و كاره‌ ده‌كات كه‌ (پیتمۆس) ئه‌نجامی ده‌دات؛ ته‌نیا جیاوازیی له‌مه‌دایه‌ كه‌ كوایه‌ر هه‌رزانتره‌.

كوایه‌ر له‌ داری گوێز هیندی\كۆكه‌نه‌ت (Cocoanut) دروست ده‌كرێت. به‌ وته‌یه‌كی تر ئه‌و توێكڵه‌ ره‌قه‌ ریشاڵییه‌ی میوه‌ی گوێزهیندی له‌باتی ئه‌وه‌ی فڕێبدرێت، ورد ده‌كرێت و كه‌ره‌سته‌ و پێداویستیی تری لێدروست ده‌كرێت. 
ره‌نگه‌ زۆر كه‌س ئاگادار بن كه‌ داری گوێزهیندی دارێكی سوودمه‌نده‌ و خه‌ڵكی بۆ زۆر مه‌به‌ست و به‌ شێوازی جیاواز كه‌ڵكی لێوه‌رده‌گرن. بۆ نموونه‌ به‌ڕه‌، گوریس، گه‌سک، فڵچه‌ و رایه‌خی كه‌وشكه‌نه له‌ ریشاڵه‌كانی میوه‌ی گوێزهیندی سازده‌كرێن‌. كوایه‌ریش یه‌كێكی تره‌ له‌و به‌رهه‌مانه‌ی كه‌ له‌ دره‌ختی گوێز هیندی دروست ده‌كرێت و ساڵانه‌ رێژه‌یه‌كی به‌رچاوی هه‌نارده‌ی وڵاتان ده‌كرێت بۆ به‌كارهێنانی له‌ بواری چاندندا.

پێواژۆی دروستكردنی كوایه‌ر به‌جۆرێكه‌ كه‌ دوای هاڕین ورد كردنی توێكڵه‌ گوێزه‌كان، به‌ ده‌زگا و ئامێری تایبه‌ت ده‌په‌سترێن وه‌ ده‌كرێن به‌ خشتی بچووک بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵگرتن و باركردنی ئاسان بێت. پێش ئه‌وه‌ی به‌كار بهێنرێت ده‌بێ له‌ ئاودا بخووسێنرێت تا شی ببێته‌وه‌. پێنج كیلۆ خشته‌ی كوایه‌ر دوای خووساندن له‌ ئاودا ده‌بێته‌ شه‌ست لیتر.

 


10.3.22

کارگی پاکسیلووس ئنڤۆلیووتوس


ناسراوە بەچەرخی قاوەیی یا چەرخی لوولدراو.  یەکێکە لە کەڕووەکان باسیدیۆمایستەکان و بەشێوەیەکی بەربڵاو لە باکووری نیوەگۆی زەوی دەڕوێت.  لە رێگەی بازرگانی و هەناردەی درەختی ئەوروپاییەوە گەیشتووەتە ئوسترالیا، نیوزیلەند و باشووری ئەفریقا و باشوور ئەمریکا.    رەنگە قاوەییەکەی زۆر جار دەگۆڕێت لە نێوان قاوەیی کاڵەوە بۆ قاوەیی تۆخ.  وەک مەیلەو سوور، مەیلەو زەرد، قاوەیی زیەیتوونیباو دەردەکەوێت.  سەرەتا کەڵکنە و دوواتر لووس دەبێت.  لە کاتی تەڕبووندا دیسناکە.  تیرەی قەدەکەی تا ٦٠ میلیمەتر بەرز دەبێت و کڵاوەکەیشی کە شێوەزوڕناییە تا ١٢٠ میلیمەتر گەورە دەبێت و لە ١٥٠ میلیمەتر گەورەتر نابێت.  لێواری کڵاوەکەی بەرەو دیوی خوارەوە لوولدەبێت و شێوەی لە چەرخ\تایە دەچێت.   شیپەڕەکانی زەردی قاوەییباون و  لە یەکترییەوە نیزکن.  نابەردەوامن واتە هەندێکیان کورت و هەندێکیان درێژن؛ و هەروەها شێوە چەنگاڵین؛ و بە ئاسانی لە کڵاوە دادەماڵدرێن.  کە ئەمەیان لە فرەسووەکان دەچێت.  شیپەڕەکان تا پتر بەرەو لای قەدەکە دەچن ناڕێکتر دەبن و تەنانەت شێوەیان لە سووی کارگە فرەسووەکان دەچێت.

کاتێک بریندار دەکرێت رەنگی بەرەو رەنگی تۆخ دەگۆڕێت.  رەنگی گۆشتەکەی زەردباوە و چێژی شێنە تا تۆزکاڵێک مزرە.  رەنگی هاگەکانی قاوەییە.  

یەکەم جار ساڵی ١٧٨٥ لەلایەن کەڕووزانی فرانسی پییەر بیلیاردەوە وەک ئەگاریکووس کۆنتیگووس وەسفکراوە؛ بەڵام ئەو وەسفەی ئۆگوست باچی ساڵی ١٧٨٦ وەک ئەگاریکوس ئنڤۆڵیوتوس کردی بە وەسفێکی شایستە هەژمار دەکرێتئەم کوارگە بە شێوەی بەربڵاو لە ئەوروپای ناوەڕاست و رۆژهەڵات دەخورالە پۆڵەند لە ترشیات یا شۆرابدا دەخورابەوە ناسرابوو کە ئەگەر بە خاوی بخورێت دەبێتە هۆی باکردن و گرفتی گەدە بەڵام خواردنی بە کوڵاوی ئاسایی بووساڵی ١٩٤٤ کاتێک کەڕووزانی ئەڵمانی جولیووز شافەر بە خواردنی ئەم قارچکە دووای کوڵاندن مرد، خۆراکیبوونی کەوتە ژێر پرسیارەوە.

 شایانی باسە کە پاکسیلووس ئنڤۆلیووتوس بە هاوژینی لەگەڵ چەند چەشنێک لە سنەوبەرەکان و گەڵاڕێزۆکەکاندا دەڕوێت.



سەرچاوە

فێرست نەیچەر


8.3.22

جسنی ماسۆسپۆرا

لەم نیگارۆشەدا سووڕی ژیانی زیکزیکە و تووشبوونی بە کەڕووی ماسۆسپۆرا روون کراوەتەوە

ماسۆسپۆرا جسنێکی کەڕووی بیماریزایە لە سانی ئینتۆمۆفتۆراڵەکانی زایگۆماکۆتا١٤ چەشن دەگرێتە خۆی کە هەرکام لەوان  تووشی چەشنێکی تایبەت لە زیکزیکە دەبن؛ و لە رێگەی جووتبوونەوە دەگوازرێتەوەلانیکەم دوو چەشن لەمانە ناسراون کە ماددەی وەهمزایان تێدایە.

شایانی باسە کە ئەم کەڕووە بیماریزایە کاریگەریی لەسەر مرۆڤ نییە و تەنیا ئەو چەشنە زیکزیکانە تووشدەکات کە تەمەنیان لە نێوان ١٣ تا ١٧ ساڵ درێژه، نەک ئەوانەی تەمەنیان ساڵێکە.

تا ئێستا نەزانراوە کە ئەم کەڕووە بۆ مەل و باڵندەیش گوازرابێتەوە بەڵام پسپۆران دەڵێن وا باشە رێگەنەدرێت مەل و پەلەوەر زیکزیکە تووشبووەکان بخۆن.   زیکزیکە خۆی لە تیرە کوللەی دەریای(Shrimp)ە، هەر بۆیە ئەو کەسانەی بە خواردنی کوللەی دەریایی بەرهەستن نابێ بیر لە خواردنی زیکزیکە بکەنەوە.

   


24.2.22

برشی ترایکۆدێرما ریسی

ترایکۆدێرما ریسی  Trichoderma reesei کەڕوویەکە لە جسنی ترایکۆدێرما، خێزانی هایپۆکریسیی، سانی هایپۆکریڵەکان، پۆلی سۆرداریۆمایسیت و کەرتی ئاسکۆماسیتەکان.  بریتییە لە کەڕوویەکی میانەدۆست و دەزوولەیی.  واتە حەزی لە کەشوهەوای مامناوەندییە و شێوەکەیشی لە برش دەچێت.  ئەم کەرووە بریتییە لە شێوەبگۆڕ (ئانامۆرف)ی کەڕووی هایپۆکری جیکۆرینا؛ و دەتوانێت بڕی زۆر لە ماددەی چزێنە سیلیولۆتیکەکانی وەک سیلیوولیزەکان و نیمچە سیلیوولیزەکان بدەڵێنێت.  لە پیشەسازیدا بەکاردەهێنرێت بۆ گۆڕینی ماددە سیلیولۆزییەکان بۆ شەکر و زیندەئیتانۆڵی هەرزان. 


ترایکۆدێرما ریسی لە بنەڕەتدا لە دورگەکانی سڵێمان و لە سەردەمی جەنگی دووەمی جیهانیدا تەریکخرایەوە بەهۆی ئەوەی کانڤاس و جلکی سوپای ئەمریکای دادەشکاند.  هەموو ئەوگۆنانەی ئێستا بەکاردەهێنرێن لە زیندەتەکنۆلۆژی و توێژینەوەی بنگەییدا لەم تەریکخرانەوەیەوە وەرگیراون.  شایانی باسە کە لەو رێکەوتەوە کە ئەم کەڕووە دۆزراوەتەوە زۆر پێشخراوە.

یەکێک لە تازەترین بەکارهێنانەکانی کەڕووی ترایکۆدێرما ریسی بریتی بوو لەو ئەزموون و تاقیکردنەوەی کە لەلایەن زانکۆی هێڵسنکی و ناوەندی توێژینەوەی تەکنیکیی فینلەند ئەنجامدرا.  لەودا دەستەیەک لە زانایان ئەو بۆهێڵ (جین)ەی کە بەرپرسە لە هەڵگرتنی بلووپرینتی (ئۆڤاڵبوومین)سپێنەی هێلکە بە کەرەستەگەلی نوێی زیندەتەکنۆلۆژیانە ترنجاندوویانەتە نێو کەڕووی ترایکۆدێرما ریسییەوە.  لە ئەنجامدا کەڕووەکە هەمان ئەو پرۆتینە دەدەڵێنێت و بەرهەمدەهێنێت کە مریشک بەرهەمیدەهێنێت.  پاشان پرۆتینەکە  لە خانە کەڕووییەکان جیادەکرێتەوە، خەستدەکرێتەوە و ووشکدەکرێتەوە بۆ دروسکردنی ئەو بەرهەمەی مەبەستە کە بریتییە لە ئۆڤاڵبوومینی هێڵکە بەشێوەی تۆز(پاودەر).  


شایانی باسە کە ئۆڤاڵبوومینی هێلکە پتر لە نیوەی سپێنەی هێلکە پێکدەهێنێت و ساڵانە بە بڕێکی زۆر لە پیشەسازیدا بەکاردەهێنرێتتەنیا ساڵی ٢٠٢٠ لە ئاستی جیهاندا ١،٦ میلیۆن تۆن ئۆڤاڵبوومین بەکارهێنراوە. هەربۆیە زانایان دەگەڕان بە دوای دۆزینەوەی جێگرەوەیەک بۆ هێلکەی مریشک کە هەرزانتر بێت و گونجاوتر بێت لەگەڵ ژینگەدابە بەراورد لەگەڵ هێلکەی مریشکدا لە سەدا نەوەد کەمتر رووبەری خاک بەکارهەنراوە و لەسەدا ٣١-٥٥ کەمتر گازی کەسکەماڵی دەردراوە.




سەرچاوە

یورۆپیان ساینتیست

مایکۆکۆسم

بایۆمەد سەنتراڵ

22.2.22

قارچکی پۆدۆسترۆما کۆرنوو-دامای

 کوشندە 

بە زمانی ژاپۆنی پێیدەگوترێت کاینتاکی.  هەروەها بە مەرجانی ئاگرینی ژەهراویش ناسراوە.  چەشنە کەڕوویەکە لە جسنی پۆدۆسترۆما، خێزانی هایپۆکریسیی، سانی هایپۆکریڵەکان، پۆلی سۆرداریۆمایسیت و کەرتی ئاسکۆمایکۆتایە.  تەنمیوەی ئەم قارچکە زۆر زۆر ژەهراوییە و چەند جۆرێک ژەهری ترایکۆتیسینی تێدایە.   گوایە هەر کەس دەستی بەر ئەم قارچکە بکەوێت، لەشی تووشی سووربوونەوە و رووشان دەبێت؛ بەڵام ئەمە نەسەلمێندراوە.


ئەم چەشنە کوارگە یەکەم جار ساڵی ١٨٩٥ لە چین دۆزراوەتەوە و هەر ئەو ساڵەیش لەلایەن نارسیس تێۆفیل پاتویڵاردەوە وەک هایپۆکری کۆرنوو-دامای وەسفکرا.  ساڵی ١٩٠٥ گوازرایەوە بۆ جسنی پۆدۆکری و ساڵی ١٩٩٤ کەڕووزانی ژاپۆنی تسوگۆ هۆنگۆ و ماسانا ئیزاوا گواستیانەوە بۆ جسنی پۆدۆسترۆما.  سەرەتا وا بڕوا دەکرا شوێنزاکەی کۆریا و ژاپۆن بێت؛ بەڵام لەم ساڵانەی دوواییدا لە ئیندۆنیزیا، پاپوانیوگینێ و چەند بەشێکی ئوسترالیایش دۆزراوەتەوە.  لە راستیدا هێشتا رووبەر و ناوچەی رووانی ئەم کوارگە بە تەواوی نەزانراوە و لەم بارەیەوە بۆچوونی جیاواز هەیە.


خواردنی ١٠٠ تا ٢٠٠ گرام لەم چەشنە قارچکە بەسە بۆ کوشتنی مرۆڤ لە دوای دوو رۆژ.  ئەو کەسەی دەیخوات تووشی زگ ئێشە دەبێت، بینایی و بیستن و هەستەکانی دەگۆڕێن.  خرۆکە سپییەکانی و خەپلۆکەکانی خوێنی دادەبەزن، روخساری توێژ دەهاوێت، مووی دەوەرێت و وڕێنە دەکات و قسە تێکەڵ پێکەڵ دەکات و جووڵە و بزاوتی لە دەست خۆی نامێنێت.  

شێوەی  کارگی سترۆماتا سادەیە و شێوە قۆچییە وەک چەند لکێک دەردەکەوندرێژییەکەیان ٦- تا ١٠٠ میلیمەتر و تیرەیان ٧ تا ١٠ میلیمەتر دەبێتهەندێک جار چەند دانەیەک لە یەک بنکەوە گەشە دەکەنرەنگی نارنجییە و روواڵەتی لووس و چەرمنە



سەرچاوە

ویکیپێدیا

ساینس دایرکت

سیمانتیک سکۆڵار