زڕەبوومەستێرە، زڕەبوومەسارە

 ناوی زانستییەکەی بریتییە لە ئەسترایوس هایگرۆمێتروکوس.  جۆرە قارچکێکە لە خێزانی دیپڵۆسیستاسیی. کاتێک کە ساوایە لە پزلیک\پسڵە دەچێت بەڵام لەگەڵ چوونە سەری تەمەنی دا توێکڵی سەرەوەی لەتلەت دەبێت و لە شێوەی ئەستێرە بە زەوییەوە پان دەبێتەوە.  ئەم جۆرە کوارگە لەو جۆرە کەڕووانەیە کە پەیوەندیی هاوژینییان بە درەختەوە هەیە و پەیوەندییەکەی دەرەکییە نەک ناوەکی.  واتە لە نزیک هەندێک جۆر درەخت نەبێت، ناڕوێت؛ چونکە بەشێک لە خۆراکەکەی لە درەختەکەوە دابین دەکات.  بە زۆری لە خاکێک دەڕوێت کە زیخ و چەوی هەبێت.  هەر وەک پزلیک لە کاتی پێگەیشتنی دا دەتەقێت و تۆزێکی قاوەیی لە نێواخنەکەیەوە دێتە دەرەوە کە بریتییە لە هاگەکانی.

ئەم جۆرە کوارگە لە ئەمریکا دەڵێن بۆ خواردن ناشێت، بەڵام لە هیندوستان و نیپاڵ و باشووری بەنگلادێش دەخورێت و لە بازاڕەکان دەفرۆشرێت.  شایانی باسە کە کارگی بوومەستێرەیش هەیە کە جیاوازە لە زڕەبوومەستێرە.  بە دڵنیاییەوە زڕەبوومەستێرە لە کوردستان هەیە، هەرچەند تا ئێستا هیچ ڤیدیۆ و وێنەیەکی لێ بڵاونەکراوەتەوە.

گۆشتی کەڕوویی

وەک هەمووان دەزانن گۆشت یەکێکە لەو خۆراکانە کە زۆربەی مرۆڤەکان ئارەزووی خواردنی دەکەن و سوودێکی زۆریش بە لەش و لار دەگەیەنێت.  هاوکات کەسانێکی زۆر هەن کە بە یەکجاری گۆشتیان لە نێو لیزگەی خۆراکی رۆژانەی خۆیاندا سڕیوەتەوە؛ جا بە هەر هۆکار و بیانوویەک بێ لە خواردنی خۆ دەپارێزن.  بۆ پڕکردنەوەی شوێنی بەتاڵی گۆشت زۆر کۆشش کراوە و زۆر جۆر خۆراک دەسنیشان کراوە. بۆ وێنە گۆشتی سۆی و کوارگ و دۆمبەڵانەکان بە هەموو جۆرەکانیانەوە.  

ئەوەی لەم ڤیدیۆیەدا جێگەی سەرنجە بریتییە لە گۆشتێکی کەڕوویی کە دەچێنرێت و دوای سێ هەفتە پێدەگات و دەکرێت وەک هەر گۆشتێکی تر بۆ خواردن بەکاربهێنرێت.  دیارە ئەم گۆشتە پێویستیی بە ئاشپێژ و چێشت لێنەرێکی باش هەیە تا بە بەکارهێنانی ئاڵەت و ماددەکانی تری وەک شەکر و خوێ و بیبەر، چێژە ترشەکەی کەم بکاتەوە؛ ئەگینا ساختار و پاتۆری ئەم گۆشتە کاتێک کە دەیجاویت هەست دەکەیت زۆر لە گۆشتی ئاژەڵ دەچێت.

پیکنۆپۆروس کۆکسینیوس

ئەم چەشنە قارچکە ناسراوە بە کەوانەی نارنجی و کوارگێکی مشەخۆرە؛ لە خێزانی فرەسووەکانە.  زۆر نزیکە لە جسنی ترامێتیس ؛بەڵام گەورەترین جیاوازییەکەی بریتییە لە رەنگی. ئەم چەشنە رەنگی نارنجییە و رەنگی ژێرەوەی تۆخترە و وەک لە ڤیدیۆکەدا دیارە فرەسووە واتە داپۆشراوە بە کونۆچکەی وورد وورد.  تا تەمەنی زیاتر دەبێ رەنگی کاڵتر دەبێتەوە و سەرەنجام نزیک دەبێتەوە لە رەنگی سپی.  یەکەم جار ساڵی ١٨٥١ لەلایەن ئێلیاس ماگنوس فرایسەوە وەسفی کراوە.  

شێوەی کەوانەیی یا باوەشێنییە؛ و قەدی نییە.  کواگێکی جیڕە و بۆ خواردن ناشێ.  پیکنۆپۆروس کۆکسینیوس لەسەر درەختی زیندوو و مردوو و پارچە چێوەیش دەڕوێت. لە کەشوهەوای شێدار و تەنانەت ووشکیش دا دەڕوێت. تواناییەکی زۆری هەیە لە داڕزاندنی درەخت دا.  بۆی هەیە بە تەنیا و ڕوێت و زۆر جاریش بە کۆمەڵ دەڕوێن.  سەرەتا قەبارەی بچووکە و پاشان لەگەڵ چوونە سەری تەمەنی دا گەورەتر دەبێت.  رەنگی هاگەکانی سپییە و وەک هەموو سوودارەکان، هاگەکانی لە سووەکاندا هەڵدەگرێت.

هیچ توێژینەوەیەیکی پزیشکی سەبارەت بە لایەنی دەرمانییەکەی ئەنجام نەدراوە؛ بەڵام ئەبۆریجناڵەکانی ئوسترالیا واتە مەردمە خۆجێییە رەسەنەکەی ئەوێ بۆ چارەسەری دەوکولی واتە برین و زیپکەی ناودەم و هەروەها لێو دەیجاون.  هەروەها دەیدەن بە ئەو منداڵە ساوایانە کە تازە ددانیان دەردێت تا بیگەزن.

کانتەرێل

ناوی ژمارەیەک چەشنە قارچکە لە جسنەکانی کانتەرێڵووس، کراتێرێلووس، گۆمفووس و پۆڵیۆزیلووس.   ئەمانە مەردمیترین جۆرەکانی کوارگی خۆڕسکی خۆراکی پێکدەهێنن.  بە تایبەتی لە ئەوروپا زۆرە و بەباشی ناسراون.  رەنگیان نارنجی، زەرد یا سپییە.  گۆشتنن و شێوەیان لەرەحەتی دەچێت.  ناوی کانتەرێل لە ووشەی کانتارۆسی یونانی وەرگیراوە کە واتای جۆرێک لە لیوان یا پەرداخ دەگەیەنێت کە گەورەیە و هەنگڵی هەیە و بۆ خواردنەوەی بیرە\ئاوجۆ بەکاری دێنن. گوایە شێوەی کوارگەکە لە شێوەی ئەو جۆرە لیوانە دەچێت.  لە کوردەواریی کۆندا دوو جۆر لیوان یا پەرداخی وا گەورەمان هەبووە؛ یەکیان پێی گوتراوە قرۆشکە و هەنگڵی هەبوو. ئەوەی تر ووشەی قارەوانەیە کە بە قەبارە گەورەتر بوو لە قرۆشکە و وەک ئێو هەنگڵی هەبوو.  ئەگەر بێتوو ناوی کانتەرێل بکەینە کوردی دەبێ بڵێین کارگی قارەوانە کە پڕ بە پێستێتی.

  

زۆرێک لە چەشنەکانی ئەم کوارگانە بۆن و بەرامەی میوە دەدەن. بۆ وێنە بۆنی قەیسی یا چێژەی بیباریان هەیە واتە توونن.  کوارگێکی تر هەیە کە زۆر لە کانتەرێل دەچێت بە ناوی (هایگتۆفۆرۆپسیس ئۆرانتیاکا) کە ناسراوە بە زڕە کانتەرێڵ و ژەهراوییە.  زۆر جار لەگەڵ کانتەرێڵ دەگۆڕێ؛ ئەوەندە لە یەکتری دەچن.  باشترین نیشانە بۆ لە یەکتری جیاکردنەوەیان بریتییە لە شێوەی شیپەڕەکانیان.  زڕەکانتەرێل شیپەڕەی راستەقینەی هەیە بەڵام کانترێل شیپەڕەکانی لە راستیدا گنج و لۆچن نەک پەڕە.

سەرچاوە

میزۆری دیپارتمێنت ئۆف کۆنزێرڤەیشن

کەڕوویەکی کوشندە

کەڕوویەکی کوشندە لەرێگەی جووتبوونەوە فرەپات دەبێت، کە دەتوانێت جۆری زۆر مەترسیداری دەرمان بەزێن بخاتەوە.

توێژەران لە زانکۆی ماکماستەر رازێکی پەرەسەندنیان ئاشکراکرد سەبارەت بە بیماریزایەکی (پاتۆجین) کوشندە کە بەرپرسە لە بەهێزکردنی سووپەربەگ یا بەکتریایەک کە ئەنتیبایۆتیک دەبەزێنێت.  ئەم کەڕووە بە هۆی جووتبوونەوە بەرهەم دێت.  لە کاتێکدا کە ئەم جۆرە بە یەکگەیشتنە دەگمەنە، زانایان دەڵێن دەشێت جۆری کاندیدا ئۆریسی زۆر دەرمان بەزێنتر و مەترسیدار بەرهەم بهێنێت، کە توانایی ئەوەی هەبێ خێراتر بڵاوببێتەوە.  کاندیدا ئۆریس کەڕوویەکە کە دەبێتە هۆکاری هەوکردنی مەترسیدار و زۆر جاریش مەرگ.  زۆر جار تووشی ئەو نەخۆشە لاوازانە دەبێت کە لە نەخۆشخانە دەخەوێنرێن.

بە پێچەوانەی ئاژەڵ و رووەکەکان، ریزەندامەکانی ئەم سروشتە بەشێوەی ئاسایی دابەش دەبن و ناتوخمەزا وەچە دەخەنەوە.  واتە یەک دەبێتە دوو، دوو دەبێتە چوار و تاد..

سەرچاوە

ساینس دەیلی