 |
| کارگی مەرجان (ئارتۆمایسس) |
 |
| جۆرێک قارچکی جادوویی |
ئەم کەڕووە کە پێشتر لە رۆژهەڵاتی ئەمریکا میلیۆنان شەمشەمە کوێرەی کوشت و ئەشکەوتەکانی پڕ کرد لە لاشەی مردووی شەمشەمەکوێرەکان، ئێستا گەیشتووەتە باکووری کالیفۆرنیا و لە چەند تاقیکارییەکدا دەرکەوتووە کە شەمشەمەکوێرەکانی ئەوێ تووشی ئەم کەڕووە هاتوون. شەمشەمەکوێرەکان کە تووشی ئەم کەڕووە دێن و دەمرن دەوروبەری دەمیان سپی دەبێت و کەڕووەکە پێست و باڵیان دەخوات؛ بۆیە نەخۆشییەکە ناوی لێنراوە سیندرۆمی دەم سپی.
ئەم کەڕووە حەزی لە هەوای ساردە و لە پلەی گەرمای ٤-٢٠ی سەدیدا گەشەدەکات و گەشەکردنەکەیشی زۆر هێواشە. لە توانایدایە چەندین جۆر چزێنە(ئەنزایم)ی جیاواز دەربدات. ماوەی دە ساڵێک لەمەوبەر لە نەکاو لە باکووری رۆژهەڵات پەیدا بوو و وردە وردە بەرەو رۆژاوا پەلی هاویشت. هەندێک جۆری شەمشەمەکوێرەی ناوچەکانی بە تەواوی لەناوبرد. گوایە لە بنەڕەتدا ئەم کەڕووە لە ئەوروپاوە گەیشتووەتە ئەمریکا. هەر ئێستا لە بریتانیا، بەلژیک، چیکۆسڵۆڤاکیا و زۆرێک لە وڵاتانی ئەوروپای رۆژهەڵات و تەنانەت تورکیایش هەیە. هەرچەندە ئەم کەڕووە بە زۆری یەک لە جۆرەکانی شەمشەمە کوێرەی ئەمریکای لەناوبرد بەڵام زانیانی ژیانزانی دەڵێن مەترسیی بۆ سەر ژیانی هەموو ٤٥ جۆرەکای شەمشەمەکوێرەی ئەمریکا هەیە.
کەڕووەکە ناوی لێنراوە سیودۆجیمنواسکوس دیستروکانس Pseudogymnoascus destructans ، کە پێشتر بە جیۆمایسیس دیسترەکتانس ناسرابوو. شایانی باسە کە ئەم جسنە کەڕووەانە پێیان دەگوترێت جسنی سەرماشەیداکان و دەتوانن لە پلەی نەّان ١٠ی سەدیدا تا پلەی ٢٠ی ژێر سفردا دەڕوێن و گەشە دەکەن. زانایان دەکۆشن کە چارەسەرێک بۆ ئەمە بدۆزنەوە، چونکە شەمشەمەکوێرە رۆڵێکی گرنگی هەیە لە ژیانی مرۆڤ و ژینگەدا. هەرچەندە کەڕووەکە بە بەرکەوتنی راستەخۆ دەگوازرێتەوە بەڵام بۆ ماوەیەکی دوور و درێژیش لە ئەشکەوتەکاندا دەمێنێتەوە و سپۆرەکانی لە ڕێگای بەرکەوتن بە لەش یا جل و بەرگی مرۆڤەوە دەکرێت بگوازرێنەوە بۆ شوێنی تر.
سەرچاوە