مووزەی کوارگ لە زاگرێب

یەکەمین مووزە\مۆزەخانەی کارگ لە ساڵی ٢٠١٣ لە شاری زاگرێب پایتەختی وڵاتی کرواتیا کرایەوە. ئەم مۆزەخانەیە سەرەتا تەنیا ٣٤ جۆر کارگی تێدا نمایشکرابوو بەڵام ئێستا پتر لە ١٥٠٠ جۆر کارگی تێدایە و هەرکام لەوان جۆرەکەی یان سیفەتەکەی بە کورتی نووسراوە. ئەم کوارگانە بە شێوەی "فریز درای" ووشک کراون تا رەنگ و شێوەی بنەڕەتیی خۆیان بپارێزن. لەم مووزەیەدا چات بە جۆرەها کارگی دەگمەن و ناوازە دەکەوێت کە ئەگەر لەوێ نەبێ، رەنگە تا مردنیش نەیبینیت چونکە کات و شوێن و خەسڵەتەکانی رووانیان زۆر تایبەتە. ئەم مووزەیە هەموو رۆژانی دووشەممە تا هەینی کاتژمێر ١٠ی سەرلەبەیانی تا ٤ی ئەوارە بە رووی مەردم دا کراوەیە.

کۆردیسێپس گەنی

 

چەشنێک کەڕووە لە خێزانی کۆردیسێپیتاسیی و لە جسنی کۆردیسێپسەکانە.  یەکەم جار لەلایەن رووەکناسی ئوسترالیایی رۆناڵد کامپبێڵ گەنەوە ناسێندراوە و ناوی لێنراوە (سفایریا گەنی) بەڵام دوواتر گوازرایەوە بۆ جسنی کۆردیسێپس.  ئەم کوارگە لە ناوچەکان ئانهوی، گوانگدۆنگ، گیجوو، هێنان، هوونان، جیانسی، سیچوان و یوونانی چین و هەروەها لە ئوسترالیا دەڕوێت.  

ئەم قارچکە لەو شوێنانە دەڕوێت کە کولانەی مارزیوەی (لێپیدۆپتێران)ە.  لە راستیدا لە سەری بێچووی مارزیوەکەدا گەشەدەکات و دەڕوێت.  مارزیوەکە کاتێک کە تووشی ئەم کەڕووە دەبێت دەچێتە قووڵایی کولانەکەیەوە.  کەڕووەکە گەشە دەکات و گەورە دەبێت و سەرەنجام لە خاک دێتە دەرەوە.

بە شێوەی بنی مێڵی سپی و مشکی لە خاک دێتە دەرەوە.  ٣٦ تا ٥٢ میلیمەتر درێژ دەبێ و پانییەکەیشی لە نێوان ٤ تا ٩ میلیمەتر دەبێ.

ئەم چەشنە کوارگە زۆر گرانە و نرخی کیلۆیەکی دەگاتە ٢٠٠٠ دۆڵار.

کەڕووەکانی جسنی پۆداکسیس

کەڕووەکانی جسنی پۆداکسیس جسنێکن لە نێوان کارگ و پسڵەدا.  نە بە تەواوی قارچکن و نە بە تەواویش پزلیکن؛ هەربۆیە پێیان دەگوترێت  کەڕووی سیکۆتیۆید.  وەک کوارگ قەد و باڵایان هەیە بەڵام شێوەی کڵاوەکەیان هێلکەییە و وەک پسڵە گۆشتنە؛ لە هەمان کاتدا شێوەی زۆر لە کارگی کۆپرینووسی نەکراوە دەچێت.  پێکهاتەکەیان لە کوارگی ئاسایی رەقترە.  ژمارەی چەشنەکانی ئەم جسنە نزیکەی پەنجا چەشنە و بە هەموو ناوچە و مەڵبەندەکانی جیهان دا بڵاون و بە زۆری بە شێوەی تاک یا کۆمەڵ و لە شوێنی لمین، رەق  و ووشک دەڕوێن.  نزیکەی پەنجا چەشنیان لێ ناسراوە.  شیپەڕەیان نییە و لە کاتی پێگەیشتنیان دا نێوەکەیان تۆزێکی قاوەیی یا مەیلە و رەشی تێدایە.  لە ناوچە گەرمەکان کەڕووەکانی پۆداکسیس لەو شوێنانە دەڕوێن کە شارە مۆرانەن.  واتە پەیوەندییەکی توندوتۆڵ لە نێوان مۆرانەکان و کەڕووی پۆداکسیس دا هەیە.

مەردمە رەسەن و خۆجێییەکەی ئوسترالیا ئەم جۆرە کەڕووە بۆ رەنگکردنی پرچی سپی و روخساریان بەکاردێنن.  هەروەها لە رەنگڕێژیش دا بەکاردەهێنرێت.  لەگەڵ میز یا ئامۆنیا تێکەڵ دەکرێت و رەنگی سوور یا رەشی لێ بەرهەم دەهێنرێت.  لە رووی خۆراکیشەوە ژەهراوی نین بەڵام خواردنیان نەبووەتە نەریت.

سەرچاوە:

مەشرووم ئێکسپێرت

ئوسترەیلیان فەنجای

زیانەکانی کارگی شیزۆفیلوم کۆمیوون

ئەم جۆرە قارچکە لە هەموو ناوچەکانی جیهاندا هەیە جگە لە جەمسەری باشووری دنیا.

لە هەندێک ووڵاتی وەک ئەمریکا بە ژەهراوی ناسراوە بەڵام لە هیندوستان دەخورێت.

ئەم کوارگە لەسەر درەختی ووشک یا مردوو دەڕوێت. شێوەی لە کارگی سەدەفەوە نزیکە بەڵام بچووکە.

هەرچەند خۆی دژە کەڕووە، دژە شێرپەنجەیە و سیستمی بەرگریی لەش بەهێز دەکات، بەڵام هەڵمژینی هاگی ئەم کوارگە لەگەڵ هەناسە هەڵکێشاندا, سییەکانی مرۆڤ تووشی هەوکردن دەکات و بۆی هەیە بە هەموو لەش دا بڵاو ببێتەوە. ساڵی ٢٠١٦ ژنێکی نیوزیلەندی لە شاری وێڵنگتنی پایتەخت بە هۆی ئەم قارچکەوە گیانی لە دەستدا. مۆرین نایدوو کە تەمەنی ٣٥ ساڵ بوو، دایکی سێ منداڵ بوو ماوەی ١٢ ساڵ لەگەڵ ئەم قارچکە بەربەرەکانێی کرد؛ سەرەنجام ساڵی ٢٠١٦ بە هۆی ئەوەی بڵاو ببوویەوە بۆ مێشک و دڵی و هەموو لەشی داگیرکردبوو، کۆتایی بە ژیانی هات.

مایکۆڤایرەس یا کەڕوونیتگ

مایکۆ ووشەیەکی یونانییە و واتای کەڕوو دەگەیەنێت.  ڤایرەسیش ووشەیەکی لاتینە بە واتای تەنێکی زۆر زۆر وورد بچووک. هەروەها بە مایکۆفەیجس یش ناسراوە.  بەم جۆرە نیتگ (ڤایرەس)انە دەگوترێت کە تووشی کەڕوو دێن.    زۆربەی مایکۆڤایرەسەکان جینۆم و گەردیلەگەلی یەکسانی ئار ئێن ئەی (dsRNA )یان هەیە، بەڵام نزیکەی لەسەدا سیی ئەوان جینۆمگەلی( +ssRNA)یان هەیە.  شایانی باسە کە ساڵی ١٩٧١ ڤایرەسزان دەیڤید باڵتیمۆر ڤایرەسەکانی لەسەر بنەمای ئاکاریان دابەش کرد بە سەر هەفت دەستەدا کە ئەمانەن:

Group I: double-stranded DNA viruses

Group II: single-stranded DNA viruses

Group III: double-stranded RNA viruses

Group IV: positive sense single-stranded RNA viruses

Group V: negative sense single-stranded RNA viruses

Group VI: single-stranded RNA viruses with a DNA intermediate in their life cycle

Group VII: double-stranded DNA viruses with an RNA intermediate in their life cycle

مایکۆڤایرەسەکان دەتوانن لە تەنێکەوە بۆ تەنێکی تر بگوازنەوە تا کەڕوویەکی تەندروست تووش بکەن.

بۆ یەکەم جار لە درەنگانی ساڵی ١٩٤٠ کاریگەرییەکانی مایکۆڤایرەس لەسەر کارگی ئەگاریکوس بیسپۆروس تۆمارکراو و ئەوسا پێی دەگوترا دەردە فرانسە.  هۆڵینگس م. سێ جۆرە ڤایرەسی جیاوازی لە هاگداندارە نائاساییەکاندا دۆزییەوە.  ئەمە لە کۆتاییدا بوو بە سەرەتایەک بۆ زانستی مایکۆڤایرۆڵۆجی یا کەڕوونیتگزانی.