کوشندە
ناوێکی تری ئەم کوارگە بریتییە لە قشتی کوشندە. لە رووی ووشەڕەتزانییەوە لیپیۆتا لە ووشەی لێپیسی یونانی وەرگیراوە کە واتەی پوولەک دەبەخشێت؛ و ئۆت واتە گوێ. یانی کارگێک کە پوولەکەی وەک گوێی هەیە. مەبەست لە پوولەکە ئەو پەڵە قاوەەیانەیە کە لەسەر کڵاوی قارچکەکە هەن. هەروەها برونیۆنکارنەیتا ئاماژەیە بۆ رەنگی ئاڵی قاوەییباو. لە کوارگە شیپەڕەدارەکانە، لە جسنی لیپیۆتا، خێزانی ئەگاریکاسیی، سانی ئەگاریکاڵەکان، پۆلی ئەگاریکۆمایسیت و کەرتی باسیدیۆماکۆتایە. بەشێوەیەکی بەربڵاو لە ناوچە گەرمەکانی ئەوروپا و ناوچە مامناوەندییەکانی ئاسیا بەتایبەت باشووری ئاسیا و ئاسیای رۆژهەڵات وەک چین دەڕوێت. لە تورکیا، ئیسراییل، پاکستان، ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستانیش دەڕوێت. هەروەها باسی ئەوە کراوە کە لە بریتانیا و ئەڵمانیش دەڕوێت. لە شوێنی بژوێنی وەک مێرگ و چیمەن و پارکەکان و باخچەکاندا دەڕوێت و بە هەڵە وەک قارچکی خۆراکی سەیردەکرێت. وەرزی رووانی ئەم قارچکە نێوەراستی هاوینە تا دووەم مانگی پاییز.
ئەم چەشنە ساڵی ١٨٨٩ لەلایەن رووکزانانای سویسرایی رۆبەرت هیپۆڵایت چۆدات و چارڵز-ئیدوارد مارتین ەوە وەسفکراوە. شیکارییە بۆماوەییەکانی دی ئێن ئەی نیشانیانداوە کە پەیوەندیی نزیکی هەیە لەگەڵ ئەو چەشنانەی ئەماتۆکسینیان تێدایە وەک لیپیۆتا سەبئینکارنەیتا و لیپیۆتا ئیلایۆفیلا.
باس لەوە کراوە کە بڕێکی زۆر لە ژەهری ئەڵفا-ئەمانیتینی تێدایە کە لە زۆر ووڵاتی وەک ئیسپانیا، ئێران، تورکیا و توونس بووەتە هۆی ژەهرایبوون و مردن. نیشانەکانی ژەهراویبوون بەم قارچکە بریتییە لە هێڵنجدان و رشانەوە دە هنگارێک دووای خواردنی، کە دووای چەند رۆژێک دەبێتە هۆی پەکخستنی جەرگ. خواردنی ١٠٠ گرام لە کارگی لیپیۆتا برونیۆنکارنەیتا بۆی هەیە ببێتە هۆی پەکخستنی تەواوی جگەر. ژەهری ئەمانیتین دەشێت ٣٦ تا ٤٨ هنگار دووای خواردنی لە میزدا دەربکەوێت.
لە بنەڕەتدا نیمچەگۆییە، لەگەڵ چوونە سەری تەمەنیدا دەگۆڕێت بۆ زۆپ و هەندێک جار تەنانەت تەخت دەبێت و تەنیا کەمێک بەرزایی بچووک وەک مەمیلە نێوەراستی کڵاوەکەیدا دەمێنێتەوە. رەنگی قاوەیی-ئاڵباوە، لووس نییە و سەرەنجام دەگۆڕێت بۆ پوولەکە\لەپکەگەلی کوڵکن کە هێڵی ناڕێکی بازنەئاسا دروستدەکەن. تا بەرەوە لێوارەکان دێت رەنگی کاڵتر و کراوەترە. گۆشتەکەی سپییە و تیرەی کڵاوەکەی ٢٥ تا ٦٠ میلیمەتر دەبێت.
شیپەڕەکانی ئازادن و اتە بە قەدەکەیەوە نەنووساون، زۆر لەیەکترییەوە نزیکن و رەنگیان سپیی قەیماغییە. قەدەکەی ٢٥ تا ٥٠ میلیمەتر درێژە و تیرەی ئەستوورییەکەی ٥ تا ٩ میلیمەتر دەبێت. رەنگی سپیی قەیماغی و ئاڵی گەشە؛ و گۆشتەکەی و هاگەکەیشی سپییە. نیوەی سەرووی قەدەکە لووسە و لای خوارووی و ژێر ئەڵقە کوڵکنەکەی بە پوولەکە\لەپکەگەلی ریشاڵۆکداری قاوەیی-تۆخ رازاوەتەوە.
سەرچاوە
