17.6.21

پێنیسیلینەکان

 


دەستەیەکن لە ژیندژەکان کە لە بنەڕەتدا لە کەڕووەکانی پێنیسیلیەم بەدەستدەهێنرێتبەشێوەی بەرەمایی پێنیسیلیەم کرایسۆجینەم و پەنیسیڵیەم ریووبنس. پێنیسیلین گاسیۆفوڵڤوم زۆر جار لە گوڵەدان، گەنم، جۆ، ئارد و گوێز و گۆشت جیادەکرێتەوەزۆربەی ئەو پێنیسیلینانەی لە نۆڕینگەکاندا بەکاردەهێنرێن بەشێوەی سروشتی بەرهەمهێنراون و گۆڕانکاریی کیمیاییان تێدا کراوەلە سەردەمی جەنگە جیهانییەکانەوە کە بە ڕێکەوت پنیسیلین لەلایەن ئەلیکساندەر فڵێمینگەوە دۆزرایەوە، گرنگی و بایەخی کەڕوو بەدیارکەوتساڵی ١٩٢٨ کاتێک ئەڵیکساندەر فڵێمینگ لە پشوو گەڕایەوە چووە ژووری کارکەیەوە؛ و خەریکی رێکخستن و ریزکردنی کەرەستەکان بوو؛ چاوی کەوت بە دەفرێکی پێتری کە چەند مۆڵگەیەکی کەڕووی ستافیلۆکۆکوس، بەکتریای هۆکاری زیپکە، قوڕگ ئێشە و ئاوسان.   لەسەر یەکێک لە دەفرەکان شتێکی نائاسایی بینیدیتی یەکێک لە دەفرەکان پڕە لە مۆڵگە بەڵام بەشێک لە دەفرەکە پەڵەیەکی برش تێیدا گەشەی کردووە؛ و دەوروبەری برشەکە پاک و خاوێنە، تومەز شتێک لە برشەکەوە دزەی کردبوو و توانیبووی رێگە بگرێت لە گەشەی بەکتریائەم برشە برشی پێنیسیلین بوولە رووی مێژووییەوە باس لەوە کراوە کە میسرییە دێرینەکان نانی برشوویان خووساندووە و وەک شڵتە بۆ چارەسەری برین بەکاریان هێناوەساڵانێکی دوور و درێژ بوو کە دەگوترا کەڕوو چارەسەری نەخۆشی دەکات، بەڵام نەدەزانرا کام جۆر و کام نەژاد ئەو توانستەی هەیەبۆ دروسکردنی پێنیسیلین بەشێوە نەریتییەکە دەکرێت لە گندۆرەی ناوزەرد، مزرەمەنییەکانی وەک پرتەقاڵ و لیمۆ یا نان کەڵک وەربگیرێتدەلوێت پارچەیەک گندۆرە یا لێوارە نان یا توێکڵە پرتەقاڵ لە سارنجۆک دا دابنرێت تا برشەکە لەسەری دەردەکەوێتسەرەتا رەنگی سورمەییە بەڵام کە زیاتر گەشە دەکات دەگۆڕێت بۆ سەوز-شین باوی کراوەهەرکە گەیشتە ئەم قۆناغە، نانەکە یا میوەکە پارچە پارچە دەکرێت؛ و دەخرێتە فلاسکێکی سترۆمەکراو و بۆ ماوەی هەفتەیەک  و لە هەوای ١٧ پلەی سەدیدا کومون دەکرێتلەم قۆناغەدا پێنیسیلینەکە پێگەیشتووە؛ و دەکرێت بەکاربهێنرێتزۆر کەس چای پێنیسیلین یا سابوونی پێنیسیلین دروست دەکەنهەندێک کەس پارچە نانەکان دەکوڵێنن یان پارچە مزرەمەنیەکان دەکەنە نێو چا و لەگەڵ هەنگوێن دەیخۆنەوە.   شێوازی زانستیانەی دروسکردنی پێنیسیلین دەشێت بەم جۆرەی خوارەوە بێت٥٠٠ میلیلیتر ئاوی شێرە، ٤٤ گرام لاکتۆز مۆنۆهایدرەیت، ٢٥ گرام نیشاستەی زوڕات\گەنمەشامی\ گوڵەدان، ٣ گرام نیتراتی سۆدیوم، چارەگە گرامێک گۆگرداتی مەگنیزیەم، نیو گرام مۆنۆ فۆسفاتی پۆتاسیوم،  ٢،٧٥ گرام گلوکۆز مۆنۆهایدرەیت، ٠،٠٤٤ گرام گۆگرداتی مەنگەنیز تێکەڵ دەکرێتباشان لیترێک ئاوی شێرەی بۆ زیاد دەکرێتترشی هایدرۆکلۆریکیش بەکاردەهێنرێت بۆ هاوسەنگ کردنی پی ئێچەکە و راگرتنی لە نێوان پێنج بۆ پنج و نیودادووای ئەوە هاگەکانی برشەکە کە لەسەر نانەکە روواوە، بە گیراوەکەوە زیاد دەکرێن و ماوەی هەفتەیەک کومون دەکرێتئینجا پێنیسیلینەکە لەسەر رووی گیراوەکە دەڕوێت و دەتوانرێت کۆبکرێتەوە و بەکاربهێنرێت.



16.6.21

رۆژی جیهانیی ئاوەزگەردانەکان

 

بۆ یەکەمجار رۆژی ٢٠\٦\٢٠٢١ وەک رۆژی جیهانیی ئاوەزگەردانەکان دیاریکرا.  بەم بۆنەیەوە  پانەڵێکی فراوان بەشێوەی بانهێڵ لە
شاری ڤانکۆڤەری کەنەداوە ساز دەکرێت؛ کە تیایدا چەندین کەسایەتیی گرنگ لە چین و توێژی جیاواز لە پانەڵەکەدا ووتاردەدەن و و بابەتەکانیان لە بوارگەلی جیاوازدا و لە پەیوەندی لەگەڵ مێژوو، بەکارهێنان، فەرهەنگ و سوودەکانی ئاوەزگەردانەکان بڵاودەکەنەوە.  ئەم پانەڵە لە کاتژمێر شەش و بیست خولەکی ئێوارە بە کاتی کەنەدا دەسپێدەکرێت؛ و خوازیارانی بوارەکە دەتوانن ناونووسی بکەن و بەشداریی تێدا بکەن.

شایانی باس کە ئاوزگەردانەکان، هۆشگەردانەکان کە بە ئینگلیسی پێیدەڵێن سایکدڵیکس، بە ئەو رووەکانە دەگوترێت کە ماددەی وەهمزایان تێدایە و بە شێوەیەک کار لە ئاوەز و هۆش و مێشکی مرۆڤ و زیندەوەر دەکەن کە وەرگرتن، هەواس و تێگەیشتنی بەشێوەی کاتی دەگۆڕێتئاوەزگەردانەکان هەموو هەستەکانی مرۆڤ دەگۆڕن.  لە دنیای کەڕووەکاندا دەستەیەک لە قارچکەکان ئەم خەسڵەتەیان هەیە و لە کۆنەوە ئەمریکاییە رەسەنەکان بەشێوەی بەربڵاو بەکاریان هێناوە؛ تەنانەت لە ئەوروپای کۆنیشدا بەکارهاتووە.

ماڵپەڕی رۆژی جیهانیی ئاوەزگەردانەکان بەشێوەی زیندوو پانەڵەکەد بڵاو دەکاتەوە و لەوێوە دەتوانن ناونووسی بکەن


14.6.21

کەڕووی ماست



ماست لەو خۆراکانەیە کە لە کوردستان رۆژانە دەخورێت و خەڵکی دەسکورت و دەوڵەمەند، شارنشین و گوندنشین، گەورە و بچووک ئارەزووی خواردنی ماستیان هەیە و ئەگەر هەموو رۆژێکیش نەیخۆن، لانیکەم لە هەفتەدا چەند ژەمێک دەیخۆن.

ماست لەبەرئەوەی خۆی بەرهەمی چالاکییەکانی بەکتریا و کەڕوویە و لە دۆخی شلیدا دەمێنێتەوە، هەرکاتێک پلەی گەرمای شوێنەکەی بەرز بێت یا بۆ ماوەیەکی درێژ بمێنێتەوە، بەکتریا و کەروو پەلاماری دەدەن و لەوێدا دەسدەکەن بە چالاکی. یەکێک لەو کەڕووانە کەڕوویەکی رەنگی ئاڵە کە لەسەر رووی ماستەکە دەڕسکێت.

زۆر کەس کەڕووە بە کەوچکێک فڕێدەدات و ماستەکە دەخوات؛ بەڵام ئەمە هەڵەیە. لەبەرئەوەی ماستەکە شلە رایەڵکە و ریسووی کەڕووەکە کە زۆر جار بەچاو نابینرێن، بە شێوەی ستوونی و ئاسۆیی بە نێو ماستەکەدا بڵاودەبنەوە. ئەم جۆرە کەڕووە کە هەندێک جار بە هۆی گۆڕانی پلەی گەرمایە ژوورەکەوە رەنگی لە نەوان ئاڵ و نارنجیدا دەگۆڕێت بۆی هەیە مەترسیداربێت. چونکە جگە لە کەڕووەکە دوو جۆر بەکتریایش هەن کە هاوڕەنگی ئەم کەڕووەن و پێکەوە یا بە جیا لەسەر ماست و شیر و پەنیر دەڕوێن.

ئەو کەسەی ئەم بەکتریایانە دەخوات بۆی هەیە تووشی تێچکوون لە گەدە و ریخۆڵەکاندا وەک هێڵنجدان و سکچوون، تەنگەنەفەسی و گرفتی میزەڕۆ ببێت.  کەواتە وا باشە هەر ماستێک کە کەڕووی ئاڵ یا نارنجی لەسەری پەیدا دەبێت نەخورێت و فڕێبدرێت.  

جۆرێکی تری کەڕوو کە لەسەر ماست دەڕوێت رەنگی سپییە و هەندێک جار کوڵکنە ناسراوە بە کەڕووی میووکۆر سیرسینێڵۆیدس.  بە گوێڕەی دەزگای خۆراک و دەرمانی ئەمریکا خواردنی ئەم کەڕووە جێگای مەترسی نییە و رەنگە تەنیا هەندێک لەو کەسانەی گرفتی هەناسەیان هەیە، لە دوای خواردنی هەست بە تەنگەنەفەسی بکەن.


کەڕووی درەختی قاوە


قاوە یەکێکە لە بەربڵاوترین خواردنەوەکان لە جیهاندا. هەرچەندە زۆر جۆر قاوەی جیاواز هەیە، بەڵام قاوەی عەرەبی لە هەموو جۆرەکانی تر باشترە و کڕیاری زۆرترە. شوێنزای بنەڕەتیی قاوەی عەرەبی ووڵاتی ئەتیوپییە؛ کە سێ چارەگی هەموو قاوەی جیهان پێکدەهێنێت. قاوەیش وەک هەموو ررووەکەکانی تر زۆر جار تووشی نەخۆشی دەبێت. یەکێک لە نەخۆشییەکانی بریتییە لە کەڕووی هێمیلیا ڤاستاتریکس کە لە کاتی بەرزبوونی رێژەی شێدا، لە شێوەی ژەنگ لەسەر گەڵاکانی دەردەکەوێت. پەیدابوونی ئەم ژەنگە دەبێتە هۆی دابەزینی رێژەی بەرهەمی قاوە. بۆ چارەسەری ئەم ژەنگە ماددەی مسی تێکەڵ بە دژەکەڕوو بەکاردەهێنرێت؛ کە لە هەمان کاتدا هێز و ووزەیش دەبەخشێت بە رووەکەکە. بەڵام گرفتی بەکارهێنانی مس لەوەدایە کە دەبێ پێش ئەوەی رووەکەکە تووشی کەڕووەکە بێت، ماددەی مسەکە بەکارهێنرابێت و چووبێتە نێو خانەکانی رووەکەکەوە.
لە تازەترین توێژینەوەدا کە لەسەر درەختەکانی قاوەی ئەتیووپی ئەنجامدراوە، سەلمێندراوە کە ژەنگی قاوە کە خۆی کەڕوویەکی مفتەژی\مشەخۆرە، کەڕوویەکی سەروومشەخۆر\سەروومفتەژی لەسەر دروستدەبێت کە دەبێتە هۆی لەناوبردنی. واتە سەروومشەخۆرەکە وەک چارەسەرێکی سروشتی، ژەنگە کەڕووەکە چارەدەکات و درەختی قاوەکە تەندروستیی بۆ دەگەڕێتەوە. شایانی باسە کە کەڕووە سەروومشەخۆرەکە بریتییە لە لێکانیسیلیوم لیکانی.

سنت

 

ماددەیەکی چەسپناکە؛ هەنگ لە شیلەی درەختە گەڵا دەرزیلەییەکان و هەردەمسەوزەکان بەدەستیدەهێنێت. دوواتر لەگەڵ دەردراوەکانی خۆی و مێو تێکەڵیدەکات و ماددەیەکی چەسپناکی قاوەیی سەوزباوی لێسازدەکات کە بۆ سوواغدانی درز و کەلێنی نێو پوورەکەی بەکاریدەهێنێتهەزاران ساڵ لەمەوبەر شارستانیەت و ژیارە کۆنەکان سنتیان بەکارهانیوەیونانییەکان بۆ دەرمانی ئاوسان، ئاسۆرییەکان بۆ چارەسەری ئالوودەزایی و ساڕێژبوونەوە و میسرییەکانیش بۆ پاراستنی لاشە مۆمیاکراوەکان بەکاریانهێناوەپێکهاتەکانی ماددەی سنت  جیاوازن و بەگوێرەی ئەوە کە هەنگەکان لە کوێ دەژین و لە کوێ و چ خۆراکێک پەیدا دەکەن، پێکهاتەی سنتەکەیشیان دەگۆڕێتهەر بەم هۆیەوە تا ئێستا پتر لە ٣٠٠ ماددە لە سنتدا دۆزراوەتەوە و دەسنیشانکراوەزۆربەی ئەو ماددانە پۆڵیفینۆڵەکانن کە دژە ئۆکسانن و بەرەنگاری نەخۆشیەکان دەبنەوە و رێگەدەگرن لە زیانگەیشتن بە لەش.