کەڕووی ڤارۆوا کوژ

هەنگێک کە گەنەی ڤارۆوا بە
 سەرووی ملیەوە نووساوە

 

بەگوێرەی توێژینەوەیەک کە لەلایەن مێرووزانانەوە  لە زانکۆی حکومەتیی واشینگتۆن ئەنجامدراوە، جۆرێک کە ڕوو پەروەردەکراوە کە دەتوانێت رووبەڕووی گەنەی ڤارۆوا ببێتەوە و بیکوژێت. کەڕووەکە خۆی لە خاکدا هەیە و لە هەموو شوێنێکی جیهان دەبینرێت و لە نەژادی مێتاریزیەمە. کەڕووەکانی نەژادی مێتاریزیەم ناسراون بەوە کە توانای کوشتنی مێرووەکانیان هەیە بەڵام زیان بە مرۆڤ ناگەیەنن.  ئەم چەشنە کەڕووەی مێتاریزیەمە کە تیمەکە زایاندوویانە و پەروەردەیان کردووە، جۆری مێتاریزیەم برونیەم (Metarhizium brunneum)ە؛ و دەتوانێت لە پلەی گەرمای ٣٥ی سەدیدا بژیێت کە پلەی گونجاوی هەوای نێو پوورەی هەنگە.  تیمەکە دەیانزانی کە چەشنە کەڕووەکانی مێتارازیەم لە پوورەی هەنگدا دەمرن و تابی گەرماکەی ناهێنن، هەربۆیە هاگی کەڕووەکەیان لە لاشەی مردووی گەنەکان دەرهێنا و پەرەیان پێدا تا کەڕوویەکی وایان دەسبکەوێت کە هەم تابی گەرمای ٣٥ پلە بهێنێت و هەم بەتوندیش لە دژی گەنەی ڤارۆوا بجەنگێت.

گەنەی ڤارۆوا

شایانی باسە کە گەنەی ڤارۆوا گەورەترین و ترسناکترین دوژمنی هەنگە و خوێنیان دەمژێت و پوورەی هەنگ بە تەواوی لەناودەبات.

لەم ڤیدیۆیەدا چۆنیەتیی کوشتنی گەنەی ئارۆڤا لەلایەن کەڕووی

 مێتاریزیەم برونیەمەوە بە شێوەی تایملاپس نیشان دراوە

سەرچاوە:

زانکۆی حکومەتیی واشینگتۆن

سروشت

مردەوەژیی ئاوی سیان و زێرابەکان

چەند ساڵێک لەمەوبەر سەرۆکی ئیسراییل لە بۆنەیەکی گرنگدا کە گرێدراو بوو بە رەوشی ئاو و شێوازی سوود لێوەرگرتنی؛ گوتی جیاوازیی ئێمە لەگەڵ خەڵکانی تر لەمەدایە کە ئێمە دەبێ یەک دڵۆپ ئاو بکەین بە پێنج دڵۆپ! ئەم ووتەیە تەنیا دروشم نەبوو بەڵکوو ئیسراییلیەکان بە کردەوە جێبەجێیان کردووە و لە ووڵاتێکی ووشک و بێ ئاو و بێ خاکی کشتوکاڵیدا چەندین دارستان و لێڕەواریان ساز کردووە و بیابانی ووشک و بێ ئاویان کردووەتە گۆل و دەریاچە و باغ و بێستان و سەوزەزار.

ئێستا رۆژهەڵاتی ناوین بە دۆخێکی سەخت و دژواردا تێدەپەڕێت.  وەک پێشتر زانایان پێشبینییان کردبوو، سەدەی بیست و یەک سەدەیەک دەبێت کە تیایدا بەتایبەتی بۆ رۆژهەڵاتی ناڤین ئاو لە نەوت گرنگتر دەبێت.  چوونە سەری ژمارەی دانیشتووان و گەرمبوونی زەوی و گۆڕانی کەشوهەوا، هەرکامە بە نۆرەی خۆی هۆکارێکە بۆ کەمبوونەوەی رێژەی ئاو.  بێگومان ئاو کە مایەی ژیانە، هەرکاتێک رێژەکەی کەم بێتەوە، بایەخ و گرنگییەکەی بەرز دەبێتەوە.  هەربۆیە گەلانی هۆشیار و بەمشوور ساڵانێکە کەوتوونەتە خۆ؛ و تێدەکۆشن سەرچاوەی جیاواز و هەرزان و مشێ بۆ دابینکردنی ئاو بدۆزنەوە؛ و هەروەها لە بەکارهێنانیدا زێدەڕۆیی نەکرێت.  یەکێک لەو رێگایانە سوود وەرگرتنە لە ئاوی بەکارهاتوو واتە ئاوی زێرابەکان و سیانەکان.  ئەو ئاوەی کە لە ووڵاتی ئێمە هێشتا بە تەواوی کۆنترۆڵ نەکراوە و لە زۆر شار و شارۆچکەدا تەنانەت زێرابیشی بۆ دروست نەکراوە و بەسەر  شەقام و شوێنە گشتییەکاندا تێدەپەڕێت.

وەک هەمووان دەزانن لە کوردستان دەریامان نییە، هەرچەندە ئاوی دەریا بۆ خواردنەوە و کشتوکاڵ نابێت.  ژمارەیەک چەم و رووباری هەمیشەیی و وەرزیمان هەیە.   لە هەمان کاتدا،  وێڕای ئەوە کە ئاوێکی زۆری سەر زەوی و ژێر زەویمان هەیە، و رێژەیەکی زۆری بە فیڕۆ دەڕوات، بەشێکیش لە ئاوی رووبار و چەمەکان بە هۆی زبڵ و پاشماوەی ماڵان و پاشماوەی کارگە و کارخانەکانەوە پیس و ئالوودە دەکرێن.  بەهۆی خەمساردی و نەبوونی پلان و بەرنامەوە، لە هەندێک شوێن ئاوی زێراب و سیاناوەکانیش تێکەڵ بە ئاوی چەم و رووبارەکان دەبێتەوە.  بە واتەیەکی تر ئاوی زێراب و سیاناوەکان نەک هەر پاک ناکرێنەوە و بەکارناهێنرێنەوە، بەڵکوو دەبنە هۆکارێکیش بۆ پیسکردنی ئاوە پاکەکان و پەرەپێدانی زیاتری ژینگەدژوونی.  ئەم ئاوانە لە زۆر شوێن رەوش و دیمەنی زۆر ناشیرین و نەخوازرواو و بێزراویان ئافراندووە و بوون بە سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی بۆگەنی و میکرۆب و نەخۆشی.  خۆ ئەگەر بەخاتری نەهێشتنی هۆکارەکانی نەخۆشی و پیسبوونی ژینگەیشەوە بێت، گەرەکە حکومەت ئاوڕێک لەمانە بداتەوە و رێگا چارەیەکی زانستیانە و سەردەمیانە بۆ ئاوی زێرابەکان بدۆزێتەوە.

هەروەک لە سەرەوە ئاماژەی بۆ کرا لە زۆر ووڵاتان دەستکراوە بە کۆکردنەوەی ئاوە بەکارهاتووەکان و پاککردنەوەیان.  ئەم کارە کە پێیدەگوترێت چنینەوەی بەرهەمی ئاوی بەکارهاتوو، هەرچەندە سەخت و قورسیش بێت شایستەی بایەخ پێدانە.  لەم کارەدا سەرکەوتنی باش بەدەسهاتووە؛ و یەک لەم ووڵاتانەی رۆژهەڵاتی ناڤین ئیسراییلە کە ئاوی مردەوەژیی کردووەتە سەرچاوەیەک بۆ ئاودانی زەویوزار.  کاری پاککردنەوەی ئاوە بەکارهاتووەکان، کارێک نییە کە هاووڵات بتوانێت شانی بداتە ژێری و جێبەجێی بکات.  ئەمە ئەرکێکی قورسە و پێویستە حکومەت خەمی لێ بخوات و بەرنامە و گەڵاڵەی تۆکمە و درێژخایەنی بۆ دابنێت.  دیارە بە بەراورد لەگەڵ سوود و قازانجەکەی، تێچووەکەی زۆر نییە.  بۆ ئەم مەبەستە حکومەت دەتوانێت لە نزیک دەرچەی زێرابەکانی هەرکام لە شارەکان بنکەی تایبەت بە پاککردنەوەی ئاوی زێراب و سیاناوەکان دابمەزرێنێت؛ و دوواتر ئاوەکە لەجیاتی ئاوی خواردنەوە و پاک، لە رێگەی بۆڕی یا کەناڵ و شاجۆی تایبەتەوە یا لە رێگەی دروسکردنی دەریاچەوە بدات بە جووتیار و وەرزێڕان. 

بەم کارە لە لایەکەوە ژینگە لەم ئاوە پیسە پاک دەکرێتەوە و هۆکارەکانی نەخۆشی کەمدەکرێنەوە؛  لە لایەکی ترەوە لەبری ئەوە کە ئاوەکە بەفیڕۆ بڕوات، بۆ کشتوکاڵ و ئاودێری بەکاردەهێنرێت و بەشێک لە پێداویستیی جووتیار و وەرزێران دابین دەکرێت.  واتە ئەو ئاوەی کە جارێک بەکارهاتووە و لەدەست دەرچووە، بە کۆشش و هیممەتی حکومەت و کەسانی شارەزا و پسپۆر، بە جۆرێک ئاڵوگۆڕی بەسەردا دەهێنرێت کە ببێتە هاوکار لە شکستهێنان بە تەنگژەی ووشکەساڵی و کەمئاویدا.

 

بڵا بەرد و بارانی ووڵات وەبەربێنین

 

مرۆڤ لە هەر شوێنێک نیشتەجێ بێت، بەگوێرەی ژینگە و دەوروبەرەکەی خۆی دەگونجێنێت. هەورامان زۆربەی شاخ و بەردەڵانی سەختە، هەر بۆیە هەورامییەکان هەموو خانووەکانیان لە بەرد سازدەکەن.  لە ناوچەکانی تریش دەکرێت وەک هەورامان سوود لە بەرد وەربگیرێت.   زۆر لە ناوچە شاخاوییەکانی تری کوردستان بەردەڵانن، تەنانەت زۆرلە زەوییە کشتوکاڵیەکانیش یا بەردەوام بەردبژێر دەکرێن یا پێشتر بەردبژێر کراون تا بۆ کێڵان و چاندن و دروێنە کۆسپ و بەربەستیان نەمێنێت.  هەروەها زۆر زەویی دێم و بەیار هەیە کە لەبەرئەوەی ژمارەیەکی یەکجار زۆر بەردیان تێدایە خاوەنەکانیان تەنیا وەک لەوەڕگە بەکاریان دەهێنن و هەوڵی کێڵانیان نادەن.  ئەم بابەتە گرنگی بەم خاڵە دەدات و تێدەکۆشێت بۆ سوود وەرگرتن لەم جۆرە زەوییانە بەرچاوڕوونی و ڕێنومایی بایەخدار بداتە دەست.

خاڵێکی گرنگی تر کە شایانی باسکردنە و پێویستە بە بایەخەوە لێی بڕوانین، رووبەری هەوایی ووڵاتەکەمانە.  ئاسمانی ووڵاتەکەمان هی ئێمەیە، ئەو بەفر و بارانەی لێوەی دادەبارێت، هی ئێمەیە و دەبێ خۆمانی لێ بە خاوەن بکەین.  ئەگەر ئێڕان ئاوی رۆژهەڵاتی ووڵاتمان لەسەر ووشک دەکات، ئەگەر تورکیا ئاوی باکووری نیشتمانی خۆمانمان لەسەر ووشکدەکات، جێگرەوەی ئەوەمان هەیە.  ئاسمانی ووڵاتەکەمان هی خۆمانە و هیچ هێزێک ناتوانێت دەسی بەسەردا بگرێت. لەجیاتی ئەوەی بەفر و بارانەکەمان ببێتە لافاو و ماڵ وحاڵمان تێکبدات، گەرەکە سوودی لێوەربگرین و بۆ خزمەتی خۆمان بەکاری بێنین.  

بەگوێرەی زانیارییەکانی کەشوهەوا تەنانەت ئەو ساڵانەیش کە ووشکەساڵین، رێژەیەکی باش بەفر و باران دەبارێت.  کوردستان وەک ووڵاتانی بیابانی عەرەبستان و ئەفریقا نییە کە هەندێک جار سێ ساڵ جارێک و هەندێ جار دە ساڵ جارێک بارانیان لێدەبارێت.  هەربۆیە ئەو بڕە بەفر و بارانە کەمەیش کە لە ساڵانی ووشکەساڵیدا دەبارێت ئەگەر بەووردی و بە بەرنامە گلبدرێتەوە، گرفتی ووشکەساڵیمان نامێنێت؛ و ووڵات سەرسەوز دەکات.

وەک دەزانین زۆربەی گوندەکان جیا لەوە کە زەویی کشتوکاڵیان هەیە، هەرکامەیان دەیان و سەدان هیکتار خاکی دارستان و بەیاریان هەیە کە وەک لەوەڕگە و پاوان بۆ ئاژەڵەکانیان سوودیان لێوەردەگرن.   زۆر جار لەبەر چۆڵبوونی گوندەکان، تەنانەت بەگوێرەی پێویست وەک لەوەڕگەیش بەکارناهێندرێن و لە راستیدا دەکرێ بگوترێت کە هیچ سوودێکیان لێوەرناگیرێت.  سەرەڕای ئەمەیش رەنگە هەر چەند ساڵ جارێک بە ئاگا یا نائاگایی ئاگرێکیشی تێبەربدرێت.  لە راستیدا مایەی داخە کە لەم بارودۆخە سەخت و ناهەموار و تەنگاسییەدا کوڕ و کچی کورد خاکەکەی خۆی بەرەڵا بکات و بۆ دابینکردنی خۆشگوزەرانیی خۆی و وەستانی لەسەرپێیی خۆی بەکاری نەهێنێت.  بۆ مەبەستی سوودوەرگرتن لە بەردی زەوی و بەفر و بارانی ئاسمانی نیشتمانەکەمان لە پلەی یەکەمدا پێویستیمان بە یەکدەنگی و یەکدەستی و  راوێژە لەگەل یەکتریدا.  دووای ئەوە شوێنەکان دەسنیشان دەکرێن و قۆناغەکانی کارکردن و شێوازی جێبەجێکردنەکە شیدەکرێتەوە.

پێویستە ئەو شوێنانەی کە رێژگەن یا دۆڵ و کەند و جۆمن و ئاوی قەدپاڵ و بەرزاییەکان پیایاندا گوزەردەکات، بەربەست و پاردەی بەردینیان تیادا ساز بکرێت.  ئەو بەردانەی کە لە زەوییەکاندا هەن هەموو کۆبکرێنەوە و بەکاربهێنرێن بۆ دروسکردنی بەربەست و بەنداو لەم جۆرە شوێنانە.  بەم کارە هەم زەوییەکان بەردبژێر دەکرێن و پاک دەبنەوە، هەم  بەکاریش دەهێنرێن بۆ گلدانەوەی ئاو.  لە هەندێک شوێن پێویست دەکات بە چیمەنتۆ دیوارو بەربەست بە بەردەکان  دروستبکرێت؛ بەڵام لە زۆر شوێن پێویست بە چیمەنتۆیش ناکات و تەنیا بە بەکارهێنانی گڵی سوور و بەرد کارەکە جێبەجێ دەبێت و بەنداوەکە دروست دەبێت.

بە گلدانەوەی ئاو لە بەنداوگەلی بچووکدا تەنیا ئاو بۆ باغ و بێستان و شیناییەکانمان پاشەکەوت ناکەین؛ بەڵکوو ئاو بۆ ئەو هەموو مەل و باڵندە و ئاژەڵە کێوییانەیش دابیندەکەین کە بە هۆی ووشکەساڵییەوە بەردەوام کوردستان بەجێدەهێلن و هەندێکیان ساڵانێکە تۆراون و روویان نەکردووەتەوە نیشتمانەکەمان کە نیشتمانی دێرین و کەونارای ئەوانیشە.

لەلایەکی ترەوە زۆربوونی ئاو دەرفەتی زیاتر بۆ کشتوکاڵکردن دەڕەخسێنێت؛ و بیانوو لە دەست ئەو گەنج و لاوانەیش دەردەهێنێت کە زۆر جار هۆکاری رۆیشتنیان بۆ هەندەران و بەجێهێشتنی ووڵات دەگەڕێننەوە بۆ نەبوونی کار و ناڕۆشنیی ئایندەیان.  هەم سوود لە هێز و توانستیان وەردەگیرێت و هەم چیتر دڵی دایکان بە خنکانی جگەرگۆشەکانیان لە ئاوی دەریاکاندا ناسووتێت.

کارکردن لەسەر ئەم جۆرە پرۆژەیە مەرج نییە لە بەرنامە و گەڵاڵەی حکومەتدا بێت؛ دەکرێت خەڵکی گوندێک یان چەند گوندێک پێکەوە رێکبکەون و چەند هەفتەیەک بەر لە پاییز بەرنامەکە دابڕێژن و دەسبەکار بن.  ئەم پرۆژانە تێچوویان کەمە و زیاتر پشت بە هێزی مرۆڤیی دەبەستن نەک دارایی.  تەنانەت ژنان و منداڵانیش دەتوانن تیایدا بەشداری بکەن و بە چەند هەفتە کاری هەرەوەزی، ناوچەکەی خۆیان بکەنە زنەی ئاوی بەفر و باران و دیمەنی  سەوزایی بۆ بگەڕێننەوە.

ئاوی باران و پەڵەی پاییز

ساڵ دووازدە مانگە و لە بەشێکی زۆری وڵاتی ئێمە نزیکەی شەش مانگی گەرما و بێ بارانییە. بەشێوەیەکی گشتی مانگێک و پازدە رۆژی پاییز، سێ مانگی زستان و مانگێک یا مانگێک و پازدە رۆژی بەهار بۆی هەیە باران ببارێت. دیارە لە ناوچە سارد و کوێستانەکان رێژەی باران بارین زیاترە؛ بەڵام ئەوەی مەترسیی ووشکەساڵی و بەبیابانبوون و داشۆرانی لێدەکرێت، لە پلەی یەکەمدا ناوچە گەرم و دەشتەکانە؛ هەربۆیە مەبەستی سەرەکیی ئەم بابەتە ئەم ناوچانایە. کە دەڵێین نزیکەی شەش مانگ گەرمایە، مەرج نییە شەش مانگەکەی تر بەردەوام باران ببارێت؛ بەشێوەیەکی گشتی لە چەند دەیەی رابردوودا رێژەی بارانبارین زۆر دابەزیوە و زۆربەی ساڵان پاییز دەڕوات و زەوییەکان دادەچنرێن بێ ئەوەی پەڵەبدات.

دووای ئەوەی لە مانگی دووەم یا نیوەی مانگی سێیەمی بەهارەوە کۆتایی بە بارانبارین دێت، گیا بەخێڕایی زەرد و ووشک دەبێت. تین و تەوژمی خۆر زیاد دەبێت و بە درێژایی هاوین بەردەوام دەبێت. تا پازدە بیست رۆژێک لە پاییز تێدەپەڕێت، باران نابارێت. زەوی لەژێر تیشکی سووتێنەری هەتاودا شەقار شەقار دەبێت. بەهۆی بێئاوی و تینی گەرمی خۆرەوە، خاک ووشک و رەق دەبێت و دەبێتە یەکپارچە بەرد. نەک بێڵ، تەنانەت پاچ و کوڵینگیش بە سەخت و دژواری کار لە زەوی دەکات.

کاتێک کە بارانی پاییز دەستپێدەکات، چ درەنگ بێت، چ زوو، یەکەم و دووەم و رەنگە سێهەم بارانیش دڵۆپێک ئاو نەچێتە ژێڕ خاکەوە؛ چونکە بارانەکە بە خوڕ دەبارێت و خاکەکەیش وەک بەرد رەق و ووشکە و توانای هەڵمژینی نییە. هەربۆیەیش جووتیار چاوەڕێی پەڵەیە؛ واتە چاوەڕوانە کە باران ئەوەندە ببارێت، بە ئەندازەی بستێک رۆبچێتە خوارەوە و خاک تەڕ بکات. وەک زۆربەمان دەزانین ساڵانی پێشوو هەم بەهار درێژتر بوو، هەم پاییز؛ و هەم زووتریش پەڵەی دەدا. هۆکارەکەیش روونە، ئەو سەردەمە ووڵات سەوزتر بوو، دار و درەخت زۆرتر بوو؛ دارستان و لێڕەوارەکان وەک ئێستا نەڕووتابوونەوە. چۆم و رووبارەکان هەر هاژە و لرفەیان دەهات. هیچ گوند و ئاواییەک نەبوو کە خاوەنی چەندین کانی و کارێز و جۆگەی خۆی نەبێت.

ئێستا زۆربەی ساڵان، بەتایبەتی لە شارەکاندا بارینی کەمترین باران دەبێتە هۆی لافاو. چونکە شارەکان جگە لەوە کە خاکەکەیان رەق و ووشک دەبێت، زۆربەی کووچە و کۆڵان و شەقامەکانیان قیڕ و کۆنکرێتن. ئاو هەڵنامژن و یەکسەر ئاوەکە بەسەریاندا تێدەپەڕێت بەرەو زێرابەکان. لە ماوەی وەرزی گەرمایشدا کە تۆز و خۆڵ و زبڵ و خاشاک زۆرە، کون و ئاوەڕۆی زێرابەکان دەگیرێن؛ هەربۆیە ئاوی بارانەکان لەسەر جادە و شەقامەکان کۆدەبێتەوە و دەبێتە لافاو. هەرکە بوو بە لافاو دوو زیان دەگەیەنێت، یەکەم: زیان بە ماڵ و حاڵی خەڵکی دەگەیەنێت؛ دووەم: رێگا بۆ خۆی دەکاتەوە و بەهەدەر دەڕوات و بە هەر زەوییەکدا تێپەڕێت خاکەکەی سەرەوە کە خاکی کشتوکاڵییە لەگەڵ خۆی راماڵی دەدات و دەیبات؛ و خاکێکی سووری بێسوود دەهێڵێتەوە.

بۆ پێشگیری لە زیانەکانی بارانی بەخوڕ و بۆ سوود وەرگرتن لەو بڕە بارانەی ساڵانە دەبارێت، گرنگترین رێگا بریتییە لە روواندنی دار و دەوەن و بووژاندنەوەی دارستان و لێڕەوارەکان. تا رێژەی دار و دەوەن زیاتر بێت، خاک زیاتر بە نەرمی و نمناکی دەمێنێتەوە؛ و توانای هەڵمژینی زیاتر و خێراتری ئاوی بارانی دەبێت. کاتێک کە زیاتر و خێراتر ئاوەکە هەڵدەمژێت، کەواتە هەم پێشگیری لە رووداوی لافاو دەکرێت و هەم زووتریش پەڵەدەدات و مەترسیی ووشکەساڵی دوور دەکەوێتەوە.

 

بەرەنگاربوونەوەی ووشکەساڵی

رۆژهەڵاتی ناڤین و بەتایبەتیش کوردستان کە لە مێژوودا بە هیلالی بەپیت یا هیلالی زێڕین ناسراوە، بێشکەی ژیار و شارستانیەتە مەزنەکان بووە. روون و ئاشکرایشە کە شارستانیەت و پێشکەوتن بەبێ ئاو و ئاوەدانی سەری هەڵنەداوە. تا ئاو نەبێت ئاوەدانی نابێت. تا ئاو نەبێت کشتوکاڵ نابێت کە تاکە سەرچاوەی گەشەی لەشی زیندەوەرەکانە.

ئاووهەوای کوردستان بریتییە لە زستانی سارد بە بەفر و باران و سەهۆڵبەندانەوە؛ و هاوینی گەرم کە زۆر جار لە پلەی پەنجای سەدی نزیک دەبێتەوە؛ هەوایەکی ووشک و برینگ و بێ نم و شێ. رووکاری ئەم سەرزەمینە، بریتییە لە دەشتی بەپیت، شیوو و دۆڵی پڕ ئاو و کانی، شاخ و کێوی بەرز و سەرکەش و پڕ بەفر و رنوو، دارستان و لێڕەواری چڕ، و پڕ لە دەوەن و گوڵ و گیای جۆراوجۆر. جۆرەها ئاژەڵ و مەل و زیندەوەری جۆراوجۆری دڕندە و خشۆک و.. بەگشتی رێژەی بەفر و باران و مەودای گونجاوی تیشک و خۆرەتاو لەم وڵاتە ئەوەندە لەبارە بۆ کشتوکاڵ و ئاژەڵداری کە لە هەزاران ساڵ لەمەوبەرەوە مرۆڤ بە کەرەستە و ئامێرگەلی سەرەتایی توانیوێتی بەرهەمی زۆر لە زیاتر لە پێداویستیی رۆژانەی خۆی بداتە دەرەوە. لە پاڵ ئەمانەیشدا ناوەناوە ووشکەساڵی رووی کردووەتە ووڵات و مەردم تووشی تەنگاسی هاتوون؛ بەڵام هەر بە بیرۆکە و کەرەستە سەرەتاییەکانی خۆیان توانیویانە بەسەر ووشکەساڵیشدا زاڵ بن؛ و لە کەمبوون و نەبوونی ئاویشدا دەستەوەستان نەبوون.

کەندنی چاڵاو، کەندنی کارێز و گواستنەوەی ئاو لە رێگەی گونجە و لوولەی سوواڵەتی و ئاودێری بەهۆی گۆزە و گڵینەوە مێژوویەکی دوور و درێژی لەم ووڵاتەدا هەیە. دروسکردنی بەنداو و سوودوەرگرتن لە گۆل و کانییەکان و راکێشانی ئاوی رووبارەکان لەرێگەی جۆگەی قووڵ و دوور و درێژەوە تا ئەم ساڵانەی دوواییش شتێکی باو بووە. لە هەمووی گرنگتر ووشکەکێڵی و دێمەکاری لە هەموو ناوچەیەکی ئەم نیشتمانەی ئێمەدا باو بووە و ئاژار و دەسکەوتی باشی هەبووە...

لەم سەردەمەدا کە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی زوو، رێژەی بەفر و باران دابەزیوە و هەوا رۆژ بە رۆژ گەرمتر دەبێت، پێویستە ئێمەیش تێبکۆشین سوودی زیاتر لە ئاوی ئەو بەفر و بارانە کەمە وەربگرین کە ساڵانە بەسەر خاکی ووڵاتدا دەبارێت؛ و نەهێڵێن بچێتە نێو زێراب و ئاوەڕۆکانەوە بەرەوە دەرەوەی کوردستان. سازکردنی بەنداو یەکێکە لە رێگا سەرەکییەکان بۆ گلدانەوەی ئاوی بەفر و باران. ناکرێت لە هەموو شوێنێک بەنداوی گەورە ساز بکرێت، بەڵام ئاساییە کە لە دەوروبەری هەموو گوندێک چەند بەنداوی بچووکی خۆڵین دروسبکرێن و دانیشتوانی ئاواییەکە بۆ مەبەست ئاودێری سوودیان لێوەربگرن. گلدانەوەی ئاو لە بەنداودا تەنیا سوودی ئەوەندە نییە کە ئاوەکەی لێهەڵگۆزن و بەکار بێنن بەڵکوو بەشێکی زۆری ئاوەکە لەشوێنی خۆیدا خاک هەڵیدەمژێت. بەمجۆرە رێژەی ئاوی ژێر زەوی زیاد دەکات و کانی و چاڵاوەکان پڕدەبنەوە لە ئاو؛ هەروەها رێژەیەکی زۆریشی دەبێتە هەڵم و رێژەی شێ لە هەوادا زیاددەکات؛ کە ئەمیش لە بواری خۆیدا سوودی هەیە بۆ ئەم هەوا ووشکەی هاوینی ئێمە.

لەو شوێنانە کە دۆڵ و شیو و گەڵین و جێگای بەنداو سازکردنیان نییە دەکرێت چەندین گۆلی بچووکی یەک لە دووای یەک دروستبکرێن بۆ گلدانەوەی ئاوی وەرزی. هەر کام لەم گۆلانە دەتوانێ بۆ ماوەی لانیکەم مانگێک ئاو لە خۆیدا رابگرێت تا دەرفەت بدرێت بە خاک لە خۆیدا هەڵیمژێت. دیارە لە رابردوویشدا لە هەندێک ناوچەی کوردستان وەها کارێک کراوە؛ بەڵام ئەگەر بکرێتە گشتی و هەموو ناوچەکان بگرێتەوە لە ماوەیەکی کەمدا رێژەی سەوزایی زۆر زیاد دەبێت. زیاد بوونی رێژەی سەوزاییش گۆڕانی هەوا لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت و فێنک و شێداری دەکات. لە پاڵ ئەمانەیشدا روواندنی درەخت زۆر زۆر گرنگە. راستە درەخت رووبەرێکی زۆر لە خاک داگیردەکات، بەڵام سەلمێندراوە کە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی رووتانەوەی زەوی بە بیابانبوونی ئەو کاتە دەستپێدەکات کە درەختەکاندەبڕدرێن. درەخت رێژەیەکی زۆر لە ئاو و شێ لە لە خاک و هەوادا کۆدەکاتەوە. هەربۆیە پێویستە چ لە نێو ئاوەدانی و چ لەسەر مووچە و مەزراکان شوێنی تایبەت بۆ روواندنی درەخت تەرخان بکرێت و لە هەموو ناوچەیەکیش دەس بکرێت بە بنیاتنانی دارستان.